Psychologia procesu

Czym jest psychologia procesu i jakie ma znaczenie dla współczesnej psychoterapii – psychologia procesu

Psychologia procesu to integracyjne podejście terapeutyczne, które łączy różne kanały doświadczenia – zarówno świadome, jak i nieświadome sygnały, doświadczenia cielesne, marzenia senne, relacje i zjawiska społeczne. Nie ogranicza się do jednego wymiaru ludzkiego życia, lecz postrzega wszystkie jego przejawy jako części szerszego, dynamicznego procesu.

Fundamentem tej metody jest rozpoznawanie i podążanie za „procesem pierwotnym” (tym, z czym się identyfikujemy) oraz za „procesem wtórnym” – czyli sygnałami marginalizowanymi, wypieranymi lub trudnymi. Terapeuta procesowy pomaga klientowi w rozpoznawaniu i wzmacnianiu subtelnych, często nieświadomych sygnałów, które pojawiają się w różnych kanałach: od snów i fantazji, przez doznania cielesne, aż po dynamikę relacyjną i role społeczne.

Dr Tomasz Mroczek, polski ekspert w dziedzinie psychologii procesu, podkreśla:

„Psychologia zorientowana na proces jest nowoczesną koncepcją psychoterapeutyczną, która wytycza kierunki rozwoju psychoterapii w XXI wieku. Łączy ona psychologię głębi i teorię nieświadomości zbiorowej z ideami racjonalistycznymi i relatywistycznymi”.

Jaka jest historia psychologii procesu i kto jest jej twórcą – psychologia procesu

Arnold Mindell, twórca psychologii procesu, urodził się 1 stycznia 1940 roku w Schenectady w stanie Nowy Jork i zmarł 10 czerwca 2024 roku. Jego niezwykła droga do stworzenia POP rozpoczęła się od studiów fizyki stosowanej w Massachusetts Institute of Technology, a następnie w ETH Zürich w Szwajcarii.

Mindell został wprowadzony w świat psychologii jungowskiej w Szwajcarii po przypadkowym spotkaniu z Franzem Niklausem Riklinem, ówczesnym prezesem Instytutu C.G. Junga. Następnie rozpoczął analizę u Riklina i Marie-Louise von Franz oraz przeszedł szkolenie jako analityk jungowski w Instytucie Junga, otrzymując dyplom analityka jungowskiego w 1970 roku.

Do 1985 roku pracował w Instytucie C.G. Junga jako nauczyciel i analityk szkoleniowy. W latach 80. wraz ze współpracownikami rozpoczął pierwszy program szkoleniowy z psychologii procesu w Zurychu, a w 1982 roku założył to, co obecnie nazywa się Instytutem Pracy z Procesem (Institut für Prozessarbeit IPA) – akredytowanym instytutem szkoleniowym w dziedzinie psychoterapii w Szwajcarii.

Mindell napisał 19 książek, które zostały przetłumaczone na 20 języków, tworząc solidny fundament teoretyczny i praktyczny dla psychologii procesu. Jego prace zostały przetłumaczone również na język polski, co umożliwiło rozwój tej metody w naszym kraju.

Jakie są główne założenia i mechanizmy działania w psychologii procesu – psychologia procesu

Praca z procesem opiera się na kilku fundamentalnych zasadach, które wyróżniają ją spośród innych nurtów psychoterapeutycznych. Podstawowym założeniem jest określanie granic tożsamości i badanie tego, czy i w jaki sposób to, co odbieramy jako zagrażające tożsamości i czego nie jesteśmy w stanie kontrolować, może być zrozumiane i prowadzić do zdrowia i rozwoju.

Psychoterapeuci pracujący tą metodą wykorzystują koncepcję trzech poziomów rzeczywistości. Uzgodniona rzeczywistość (UR) obejmuje fakty, to jacy jesteśmy i co robimy w rzeczywistości. Sen dotyczy snów, marzeń, emocji i symptomów. Śnienie odnosi się do intuicji, wglądów i przeczuć. Klient pozyskuje stamtąd ważne i znaczące informacje, integruje je w procesie terapii oraz wykorzystuje do realizacji swoich celów.

Grzegorz Zieliński, certyfikowany psychoterapeuta psychologii procesu, wyjaśnia:

„Terapia polega na tym, żeby aktywnie poznawać siebie i to co sprawia nam trudność. Celem terapii jest to żeby przepracowywać trudności, wchodzić w kontakt z tym co nam przeszkadza, będąc przy tym w zgodzie ze sobą”.

Jakie symptomy i problemy psychiczne może adresować psychologia procesu – psychologia procesu

Psychologia procesu znajduje zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum zaburzeń i trudności życiowych. Jak wskazują badania, metoda ta jest szczególnie skuteczna w przypadku nerwic, stanów lękowych i depresyjnych oraz w pracy z ofiarami przemocy i nadużyć (PTSD).

Psychoterapia procesowa wykazuje szczególną wartość w przypadkach problemów psychosomatycznych, pozwalając odkryć psychiczne znaczenie symptomów fizycznych. Zdobywa również uznanie jako terapia wspomagająca leczenie uzależnień, szczególnie w terapii zaburzeń jedzenia.

Zastosowania psychologii procesu obejmują między innymi:

• psychoterapię jednostek i par;
• pracę z rodziną;
• wspieranie rozwoju osobistego;
• pracę z symptomami fizycznymi, w tym odkrywanie ich znaczenia;
• pracę ze snami, wizjami i wspomnieniami;
• pracę terapeutyczną z nadużyciami i doświadczeniami traumatycznymi;
• pracę z osobami w odmiennych stanach świadomości.

Jak przebiega diagnostyka w psychologii procesu – psychologia procesu

W przeciwieństwie do tradycyjnych metod diagnostycznych opartych na klasyfikacji objawów, psychologia procesu przyjmuje podejście niediagnostyczne i funkcjonalno-analityczne. Nie skupia się na tym, kim jesteśmy, ale na tym, co zauważamy – wszystko w świecie jest częścią procesu, a każda czynność zawiera w sobie twórczy potencjał.

Terapeuci procesowi stosują metodę obserwacji podwójnych sygnałów – zwracają uwagę na to, co nieintencjonalne i niespójne w zachowaniu klienta. Obserwują, jak przeżywa swoją opowieść, jak się zachowuje, jak reaguje jego ciało, w ten sposób wychwytując informacje, które chcą się przedostać z przestrzeni nieświadomej do świadomości. Następnie sygnały te są amplifikowane, czyli wzmacniane i rozwijane.

Proces diagnostyczny w POP polega na identyfikowaniu procesów pierwotnych i wtórnych klienta, rozpoznawaniu kanałów komunikacji (wzrokowy, słuchowy, kinestetyczny, relacyjny) oraz określaniu progów świadomości – miejsc, gdzie klient napotyka opór przed pełnym doświadczaniem swojego procesu.

Jakie techniki terapeutyczne wykorzystuje psychologia procesu – psychologia procesu

Psychologia procesu dysponuje bogatym arsenałem technik terapeutycznych, które można dostosować do indywidualnych potrzeb klienta. Do najważniejszych należą:

• praca z podwójnymi sygnałami – terapeuta amplifikuje nieświadome sygnały, które ujawniają się w gestach, mowie ciała czy intonacji głosu klienta;
• edgework (praca z progami) – eksplorowanie „krawędzi” świadomości, gdzie wzrost i transformacja mogą wystąpić;
• praca z kanałami – wykorzystywanie różnych modalności sensorycznych do dostępu do informacji procesowych;
• amplifikacja – intensyfikowanie i eksplorowanie symptomów, snów lub doświadczeń w celu ujawnienia ich głębszego znaczenia;
• flirtowanie z procesami – zwracanie uwagi na subtelne sygnały i „flirty” ze strony nieświadomości.

Jakie są najnowsze badania i trendy w psychologii procesu – psychologia procesu

Pomimo rosnącego zainteresowania psychologią procesu, badania nad jej skutecznością są wciąż rozwijane. Polskie Towarzystwo Psychologii Procesu prezentuje wyniki badań przeprowadzonych w Szwajcarii, w tym Studium ambulatoryjnej psychoterapii (PAP-S) dla Instytutu Terapii Procesowej (IPA), które wskazują na pozytywne rezultaty stosowania tej metody.

Najnowsze trendy w psychoterapii procesowej koncentrują się na integracji z innymi podejściami, szczególnie z trzecią falą terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Dr Tomasz Mroczek w swojej praktyce łączy metody psychologii procesu z terapią schematu (ST), terapią akceptacji i zaangażowania (ACT) oraz terapią opartą na analizie funkcjonalnej (FAP).

Współczesne badania wskazują na przesunięcie w psychoterapii od modelu pakietów terapeutycznych do podejścia procesowego, które koncentruje się na empirycznie ugruntowanych procesach zmiany. Podejście to, znane jako Process-Based Therapy (PBT), oferuje alternatywę dla tradycyjnych protokołów terapeutycznych specyficznych dla syndromów.

Jakie są prognozy na przyszłość psychologii procesu – psychologia procesu

Psychologia procesu wydaje się wpisywać w szerszy trend rozwoju psychoterapii XXI wieku, który charakteryzuje się odejściem od sztywnych protokołów terapeutycznych na rzecz elastycznych, dostosowanych do potrzeb klienta podejść procesowych. Extended-Evolutionary Meta Model (EEMM) dostarcza różnym orientacjom terapeutycznym wspólnej ramy do dyskusji i rozumienia procesów zmiany.

W Polsce psychologia procesu rozwija się dynamicznie. Funkcjonuje Instytut Psychologii Procesu, który prowadzi Program Licencyjny umożliwiający uzyskanie międzynarodowych uprawnień psychoterapeutycznych oraz Polskie Towarzystwo Psychologii Procesu, które organizuje regularne wydarzenia edukacyjne i szkoleniowe.

Przyszłość psychologii procesu rysuje się optymistycznie, szczególnie w kontekście rosnącego zapotrzebowania na holistyczne podejścia terapeutyczne, które traktują człowieka jako całość i uwzględniają jego unikalny proces rozwojowy. Metoda ta oferuje nadzieję dla osób poszukujących głębokiej transformacji i autentycznego kontaktu ze sobą, wykraczając poza powierzchowne łagodzenie objawów na rzecz prawdziwego uzdrowienia i rozwoju.

Bibliografia

• Manourja Health Services. Dostęp online: https://manourja.com/
• NCBI – Process-Based Approach. Dostęp online: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/