Terapia dialektyczno-behawioralna

Pograniczne zaburzenie osobowości (borderline personality disorder, BPD) stanowi wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i ich bliskich. Wyróżnia się jednym z najwyższych wskaźników zachowań samookaleczających i prób samobójczych wśród wszystkich zaburzeń psychicznych. Etiologia tego schorzenia jest złożona, a czynniki wpływające na rozwój BPD można podzielić na kilka kategorii:

• biologiczne predyspozycje (impulsywność, wysoka emocjonalność);
• nieprawidłowe wzorce przywiązania w dzieciństwie;
• traumy, zaniedbania, nadużycia;
• destabilizujące środowisko rodzinne;
• przewlekły stres i czynniki społeczne.

Choroba ta klasyfikowana jest w ICD-10 jako F60.31 „osobowość chwiejna emocjonalnie – typ graniczny", natomiast najnowsza ICD-11 opisuje ją jako zaburzenie osobowości ze wzorcem „borderline”.

Jak diagnozuje się pograniczne zaburzenie osobowości przed DBT?

Poprawna diagnoza BPD jest warunkiem skutecznej terapii. Procedura obejmuje:

• wywiad kliniczny pod kątem kryteriów DSM-5 – rozpoznanie stawia się przy obecności co najmniej 5 spośród 9 objawów;
• szczegółowy wywiad psychologiczny, także z rodziną;
• zastosowanie testów i kwestionariuszy diagnostycznych, takich jak SCID-5-PD, MMPI-2, PiCD (dla ICD-11);
• ocenę ryzyka samobójczego i skłonności do samookaleczeń;
• analizę zasobów pacjenta oraz motywacji do pracy nad zmianą.

Zadaniem terapeuty już na tym etapie jest również edukacja pacjenta i jego bliskich dotycząca mechanizmów zaburzenia.

Jak przebiega terapia dialektyczno-behawioralna (DBT)?

Proces terapeutyczny DBT wyróżnia się strukturą i kompleksowością. Składa się z czterech filarów:

1. Indywidualna psychoterapia

Sesje odbywają się raz w tygodniu i trwają około 60 minut. Ich najważniejsze elementy to:

• ustalanie i hierarchizowanie celów terapii (najpierw eliminacja zachowań zagrażających życiu);
• regularny monitoring samopoczucia, kryzysów i postępów;
• analiza sytuacji prowadzących do niepożądanych zachowań (analiza behawioralna).

2. Grupowy trening umiejętności

Warsztaty trwają zazwyczaj 2 godziny tygodniowo. W ramach nich uczestnicy uczą się:

• uważności (mindfulness);
• tolerowania silnych emocji;
• regulacji emocji;
• skuteczności interpersonalnej.

3. Telefoniczne konsultacje kryzysowe

W sytuacjach nagłych pacjent może kontaktować się z terapeutą, by uzyskać wsparcie i zapobiec kryzysowi. Regularne spotkania zespołu dbają o spójność i jakość pracy z pacjentami. Standardowy pełny program DBT trwa zazwyczaj od 6 do 12 miesięcy, natomiast dla młodzieży (DBT-A) od 16 do 24 tygodni.

Najważniejsze elementy DBT: hierarchizacja celów, łączenie pracy indywidualnej i grupowej, wsparcie poza sesjami (coaching telefoniczny) oraz ścisły monitoring objawów i ryzykownych zachowań.

Dla kogo wskazana jest terapia dialektyczno-behawioralna?

DBT jest szczególnie skuteczna i rekomendowana nie tylko dla pacjentów z borderline, ale także:

• osób z zaburzeniami odżywiania;
• pacjentów z przewlekłą depresją oporną na leczenie standardowe;
• chorych z PTSD (szczególnie DBT-PTSD);
• chorych na uzależnienia oraz zaburzenia kontroli impulsów;
• młodzieży z zachowaniami autodestrukcyjnymi;
• dorosłych z ADHD i problemami emocjonalnymi.

Wyniki licznych badań potwierdzają skuteczność DBT, m.in. w zakresie:

• ograniczenia zachowań samookaleczających o 60–80%;
• spadku prób samobójczych o 50%;
• zmniejszenia objawów depresji o 40%;
• wyraźnego obniżenia liczby hospitalizacji psychiatrycznych nawet o ponad 70%.

Jakie efekty ma terapia dialektyczno-behawioralna?

Skuteczność DBT jest szeroko potwierdzona w badaniach międzynarodowych. Pacjenci zgłaszają poprawę w funkcjonowaniu, lepszą kontrolę emocji, zwiększenie samoświadomości i poprawę relacji społecznych.

Pozytywne efekty terapii najczęściej utrzymują się przez dłuższy czas, a pacjenci często uzyskują poprawę w wielu sferach życia.

Jakie działania profilaktyczne mogą wspierać skuteczność DBT?

Działania profilaktyczne są niezwykle istotne, jeśli chodzi o zapobieganie rozwojowi zaburzeń osobowości lub minimalizowanie ich skutków. Obejmują one:

• edukację psychologiczną już w wieku szkolnym;
• wczesne interwencje w sytuacjach zachowań ryzykownych u dzieci i młodzieży;
• szkolenia i warsztaty uczące radzenia sobie ze stresem;
• organizację grup wsparcia dla rodzin i bliskich;
• kampanie społeczne zwiększające świadomość problemu.

Wprowadzenie takich działań powoduje szybsze wykrywanie problemów i umożliwia wdrożenie efektywnej terapii.

Statystyka zaburzeń osobowości oraz chorób psychicznych w Polsce

Zdecydowana większość danych epidemiologicznych w Polsce dotyczy ogólnie zaburzeń psychicznych, jednak szacuje się, że pograniczne zaburzenie osobowości dotyka od 1 do 2% populacji.

Wśród osób hospitalizowanych psychiatrycznie około 25% prezentuje objawy BPD. Zgodnie z danymi GUS, w 2024 roku hospitalizacji z powodu zaburzeń psychicznych (bez uzależnień) było ponad 650 tysięcy. Oznacza to, że zapotrzebowanie na skuteczne metody terapii, takie jak DBT, stale rośnie.

Kto prowadzi terapię DBT i jak ją znaleźć?

Terapie DBT realizowane są w Polsce przez wykwalifikowanych specjalistów:

• publiczne oddziały leczenia zaburzeń osobowości;
• centra zdrowia psychicznego;
• prywatne gabinety psychoterapeutyczne, które prowadzą terapeuci certyfikowani przez Polskie Towarzystwo Terapii Dialektyczno-Behawioralnej;
• ośrodki akademickie.

Kwalifikacja do terapii rozpoczyna się od wywiadu oraz analizy motywacji pacjenta.

Co warto wiedzieć o DBT?

Terapia dialektyczno-behawioralna stanowi jedno z najnowocześniejszych i najskuteczniejszych rozwiązań w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, w tym pogranicznego zaburzenia osobowości. Stanowi program kompleksowy, łączący pracę indywidualną, grupową oraz wsparcie w sytuacjach kryzysowych.

DBT znajduje dziś zastosowanie także w leczeniu depresji, uzależnień, zaburzeń odżywiania i ADHD. Wysoka skuteczność tej metody została potwierdzona wieloma badaniami, a potrzeba jej wdrażania rośnie wraz ze wzrastającą liczbą osób dotkniętych poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

Bibliografia

• Neacsiu, A. D., Rizvi, S. L., & Linehan, M. M. Transdiagnostic skills training group of dialectical behavior therapy: a long-term naturalistic study. PubMed Central. Dostęp online: pmc.ncbi.nlm.nih.gov
• Linehan, M. M., et al. Two-year randomized controlled trial and follow-up of dialectical behavior therapy vs therapy by experts for suicidal behaviors and borderline personality disorder. PubMed. Dostęp online: pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
• World Health Organization (WHO). ICD-11 Classification of Personality Disorders. WHO. Dostęp online: icd.who.int
• Główny Urząd Statystyczny (GUS). Edukacja w roku szkolnym 2022/2023. Dostęp online: stat.gov.pl