logo
  • Kontakt

    • ADHD

    ADHD (ang. attention-deficit/hyperactivity disorder) czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Najczęściej występujące zaburzenie neurorozwojowe wśród dzieci, jak również coraz częściej diagnozowane u dorosłych. Pierwsze opisy zachowań przypominających ADHD znajdziemy już w wykładach londyńskiego pediatry sir George’a F. Stilla z 1902 r. W latach 60 amerykański psychiatra Leon Eisenberg opisał ADHD jako odrębną jednostkę zaburzeń zachowania u dzieci. Był to moment przełomowy, nadający tempa przyszłym badaniom nad tym zagadnieniem angażując specjalistów z dziedziny medycyny, psychologii i pedagogiki na całym świecie.

    Poniższy artykuł stanowi kompendium wiedzy dla pacjentów i ich bliskich – od definicji i objawów, przez diagnostykę i leczenie, po najnowsze europejskie badania i prognozy na najbliższe lata.

    Objawy ADHD oraz wyzwania z nimi związane

    ADHD nie jest jednorodnym schorzeniem. Objawy mogą przybierać różne formy – od trudności z koncentracją, przez nadmierną ruchliwość, po impulsywność i problemy z regulacją emocji. Co istotne, u dziewcząt i kobiet częściej dominuje nieuważność, przez co zaburzenie bywa rozpoznawane później lub mylone z innymi problemami. W Europie szacuje się, że objawy ADHD występują u około 5% dzieci i 2,5% dorosłych, a aż 60% osób z rozpoznaniem w dzieciństwie nadal doświadcza symptomów w życiu dorosłym.

    Kategoria Objawów Przykładowe objawy u dzieci Przykładowe objawy u dorosłych
    Deficyt uwagi Trudności ze skupieniem się na zadaniach, gubienie przedmiotów, "bujanie w obłokach", brak wytrwałości w realizacji zadań. Problemy z organizacją pracy i ustalaniem priorytetów, częste zmiany pracy, trudności z kończeniem rozpoczętych projektów, problemy z tzw "pamięcią roboczą".
    Nadpobudliwość Ciągłe wiercenie się, nadmierna gadatliwość, niezdolność do spokojnej zabawy. Wewnętrzny niepokój, niecierpliwość, trudność z relaksowaniem się, niemożność wyciszenia.
    Impulsywność Przerywanie wypowiedzi innym, działanie bez zastanowienia, szeroko pojęta niecierpliwość. Nagłe wybuchy złości, podejmowanie ryzykownych decyzji (np. finansowych), zmiany nastroju, przerywanie innym.

    Dodatkowo, wyróżnia się trzy podstawowe podtypy ADHD:

    • Podtyp z przewagą nieuwagi (ADD) – dominują problemy z koncentracją, zapominanie oraz trudności w organizacji działań, bez wyraźnej nadmiernej ruchliwości.
    • Podtyp z przewagą nadpobudliwości i impulsywności – głównymi objawami są nadmierna ruchliwość, niecierpliwość oraz impulsywne zachowania.
    • Podtyp mieszany – występują równocześnie objawy nieuwagi, impulsywności oraz nadmiernej ruchliwości.

    Proces diagnostyczny ADHD

    Diagnoza ADHD jest procesem złożonym i wieloetapowym, który wymaga kilku spotkań ze specjalistą. Opiera się na całościowej ocenie funkcjonowania pacjenta. Prawidłowo przeprowadzona diagnoza, zgodna z międzynarodowymi wytycznymi (np. NICE), powinna obejmować:

    • Szczegółowy wywiad kliniczny: Rozmowa z psychiatrą i/lub psychologiem na temat obecnych i przeszłych objawów, trudności w codziennym funkcjonowaniu oraz ogólnego stanu zdrowia psychicznego.
    • Analiza historii życia: Diagnoza u dorosłych wymaga potwierdzenia, że objawy występowały już w dzieciństwie, nawet jeśli nie zostały wtedy rozpoznane. Pomocna bywa analiza świadectw szkolnych oraz rozmowa z rodzicami, opiekunem, partnerem lub inną bliską osobą.

    Mocne strony osób z ADHD

    Co ciekawe, często w procesie diagnostycznym pojawiają się doniesienia o korzyściach płynących z zaburzenia. Wiele osób z ADHD dostrzega u siebie cechy, które w sprzyjającym środowisku stają się ich atutami:

    • Zdolność do intensywnego skupienia uwagi – u części osób z ADHD obserwuje się zjawisko tzw. hiperfokusu, czyli głębokiego zaangażowania w zadania, które je interesują. W takich sytuacjach potrafią one zdobyć rozległą wiedzę w wybranych dziedzinach lub wykazywać się wyjątkową produktywnością, zwłaszcza gdy pojawia się silna motywacja.
    • Efektywność w sytuacjach kryzysowych – niektóre osoby z ADHD zauważają, że najlepiej funkcjonują pod presją czasu lub w dynamicznych, wymagających okolicznościach. Wówczas potrafią skupić całą uwagę na rozwiązaniu problemu i działać w sposób mocno zdecydowany.
    • Kreatywność i nieszablonowe myślenie – skłonność do szybkiego przechodzenia między różnymi wątkami może sprzyjać generowaniu oryginalnych pomysłów oraz poszukiwaniu niestandardowych rozwiązań.

    Wykorzystanie tych predyspozycji zależy od wielu czynników, w tym od wsparcia otoczenia oraz odpowiedniego środowiska pracy czy nauki. Dla części osób z ADHD te cechy stają się motorem sukcesu, podczas gdy inni mogą potrzebować dodatkowej pomocy, by w pełni rozwinąć swój potencjał.

    Przyczyny ADHD – Co wpływa na rozwój zaburzenia?

    Etiologia ADHD jest nie jest oczywista i obejmuje czynniki genetyczne, jak i środowiskowe oraz neurobiologiczne. Badania wskazują, że ryzyko wystąpienia zaburzenia jest wyższe u dzieci, których rodzice lub rodzeństwo również zmagają się z ADHD. Szczególną rolę odgrywają geny związane z regulacją neurotransmiterów, w szczególności dopaminy.

    Udowodniono również wpływ czynników środowiskowych. Ekspozycja na toksyny, takie jak ołów, palenie tytoniu przez matkę w ciąży, przedwczesny poród czy stresujące doświadczenia we wczesnym dzieciństwie mogą zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju ADHD. Z kolei badania neuroobrazowe wykazują różnice strukturalne i funkcjonalne w mózgach osób z ADHD, szczególnie w korze przedczołowej i jądrach podstawy, które odpowiadają za regulację uwagi.

    Metody leczenia i wsparcia

    ADHD nie da się wyleczyć w pełnym zrozumieniu tego słowa, bo ADHD nie jest chorobą w tradycyjnym rozumieniu. Celem terapii ADHD jest nie więc "wyleczenie", lecz poprawa funkcjonowania, zarządzanie objawami i podniesienie jakości życia  Leczenie jest najskuteczniejsze, gdy ma charakter multimodalny, czyli łączy różne formy oddziaływań.

    • Psychoedukacja: Pierwszym i fundamentalnym krokiem jest edukacja pacjenta i jego rodziny na temat natury ADHD. Zrozumienie, że trudności nie wynikają z lenistwa czy złej woli.
    • Farmakoterapia: Leczenie farmakologiczne jest jedną ze skutecznych metod łagodzenia objawów ADHD zarówno u dzieci, jak i u dorosłych
    • Psychoterapia: Szczególnie skuteczna u dorosłych jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Pomaga ona w wypracowaniu metod radzenia sobie z objawami i regulacją emocji.
    • Sposoby behawioralne: Stosowane głównie u dzieci, obejmują techniki takie jak systemy nagród za pożądane zachowania oraz treningi dla rodziców i nauczycieli, uczące, jak skutecznie wspierać dziecko.
    • Inne formy wsparcia: Pomocne mogą być również takie formy jak coaching skupiony na organizacji codziennych aktywności czy terapia rodzinna.

    ADHD w Europie: Statystyki i najnowsze badania

    W wielu krajach europejskich ADHD jest skrajnie niedoszacowane, zwłaszcza u dorosłych, co prowadzi do sytuacji, w której wiele osób nie otrzymuje potrzebnej pomocy. Dane z 2017 roku wskazywały, że obecność ADHD wśród dorosłych w Unii Europejskiej wynosiło średnio 2,2%, przy czym w Polsce było to zaledwie 0,3%.  Nowa klasyfikacja ICD-11 (6A05 - Attention deficit hyperactivity disorder), zbliżona do standardów amerykańskich, prawdopodobnie przyczyni się do wzrostu liczby rozpoznań, odzwierciedlając rzeczywistą skalę zjawiska.

    Świadomość na temat ADHD w Europie rośnie, m.in. dzięki inicjatywom takim jak "Europejskie wspólne stanowisko dotyczące rozpoznawania i leczenia dorosłych z ADHD", współtworzone przez polskich specjalistów. Badania finansowane ze środków UE, takie jak AGGRESSOTYPE i CoCA, dostarczają nowej wiedzy na temat genetycznych podstaw zaburzenia, co w przyszłości może przełożyć się na jeszcze skuteczniejsze metody leczenia.

    Perspektywy i podsumowanie

    Zrozumienie ADHD przeszło długą drogę – od postrzegania go jako problemu z zachowaniem u dzieci do uznania go za złożone zaburzenie neurorozwojowe trwające całe życie. Chociaż życie z ADHD może wiązać się z wyzwaniami, takimi jak niestabilność zawodowa, chwiejność nastroju, czy trudności w kontaktach interpersonalnych nie jest wyrokiem. Rzetelna diagnoza oraz kompleksowe, zindywidualizowane leczenie pozwalają na znaczne złagodzenie objawów i poprawę funkcjonowania we wszystkich sferach życia. Edukacja społeczna, dalsze badania i upowszechnianie wiedzy wśród specjalistów są niezbędne, aby każda osoba z ADHD mogła otrzymać wsparcie, na jakie zasługuje.

    Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie ADHD zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

    Bibliografia

    Artykuły powiązane

    Psychiatra, psycholog czy psychoterapeuta - jakieg...

    Zdrowie psychiczne jest tak samo ważne, jak zdrowie fizyczne. Kiedy tylko odczuw...

    Jak wybrać psychoterapeutę? Na co zwrócić uwagę?

    Wybór psychoterapeuty to nie jest najprostsza sprawa, bo najzwyczajniej w świeci...

    Inne choroby:

    Autyzm

    Zespół Aspergera

    Zaburzenia Lękowe

    Schizofrenia