Podwójna diagnoza ADHD i autyzmu przez lata była niemożliwa według kryteriów diagnostycznych. Dzisiaj wiemy, że te zaburzenia neurorozwojowe mogą współwystępować u tej samej osoby, tworząc unikatowy profil funkcjonowania zwany AuDHD.
Rozpoznanie tej kombinacji może być prawdziwym przełomem dla wielu rodzin i dorosłych, którzy całe życie czuli się „nierozumiani”. Statystyki pokazują, że nawet 50–70% osób z autyzmem może jednocześnie spełniać kryteria ADHD. Przeczytaj ten artykuł, aby poznać najważniejsze informacje o rozpoznawaniu podwójnej diagnozy.
Czy ADHD i autyzm mogą współwystępować w jednej podwójnej diagnozie AuDHD?
Jeszcze do 2013 roku obowiązujące kryteria diagnostyczne wykluczały możliwość jednoczesnego diagnozowania ADHD i autyzmu u jednej osoby. Specjaliści musieli wybierać między tymi dwoma diagnozami, co często prowadziło do niepełnego obrazu trudności pacjenta. Współczesne badania naukowe definitywnie potwierdziły jednak, że oba zaburzenia mogą współistnieć, tworząc skomplikowany profil neurorozwojowy.
Dr Jarosław Jóźwiak, psychiatra z własną diagnozą ADHD, mówi: „Te dwa zaburzenia zawsze lub prawie zawsze występują razem. Zaznaczam tu, że zgodnie z aktualnym stanem wiedzy to dwa różne zaburzenia, ale postrzegam je jako jedną kwestię, którą należy zaopiekować”.
Badania populacyjne pokazują, że około 30–80% osób w spektrum autyzmu spełnia również kryteria ADHD, podczas gdy 20–50% osób z ADHD wykazuje cechy charakterystyczne dla spektrum autyzmu.
Czy ADHD i autyzm jako AuDHD mają wspólne mechanizmy?
Współwystępowanie tych zaburzeń tłumaczy się wspólnymi mechanizmami neurobiologicznymi oraz genetycznymi.
Oba zaburzenia wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za kontrolę uwagi, regulację emocji oraz funkcje wykonawcze. To sprawia, że osoby z podwójną diagnozą mogą doświadczać zarówno trudności charakterystycznych dla ADHD, jak i wyzwań typowych dla autyzmu. Coraz częściej stosuje się określenie AuDHD dla tej specyficznej kombinacji.
Jak rozpoznać różnice ADHD i autyzm w kontekście diagnozy AuDHD?
Chociaż ADHD i autyzm mogą współwystępować, każde z tych zaburzeń ma swoje charakterystyczne cechy. W ADHD podstawowe objawy to trudności z koncentracją uwagi, nadpobudliwość oraz impulsywność, które ujawniają się przed 12. rokiem życia i muszą występować w co najmniej dwóch środowiskach. Dzieci z ADHD często mają problemy z dokończeniem zadań, łatwo się rozpraszają i działają impulsywnie.
W autyzmie główne trudności dotyczą komunikacji społecznej, wzajemności w relacjach oraz występowania ograniczonych, powtarzalnych wzorców zachowań i zainteresowań. Osoby z ASD mogą mieć problemy z rozumieniem niewerbalnej komunikacji, nawiązywaniem przyjaźni odpowiednich do wieku rozwojowego oraz wykazywać sztywność w przestrzeganiu rutyn i rytuałów.
| Obszar | ADHD | Autyzm |
|---|---|---|
| Uwaga | trudności z utrzymaniem koncentracji, łatwe rozpraszanie | hiperfokus na wybranych tematach |
| Impulsywność | działania bez zastanowienia, przerywanie innym | niższa impulsywność, częściej sztywność reakcji |
| Relacje społeczne | konflikty przez impulsywność i regulację emocji | trudności w rozumieniu norm i sygnałów społecznych |
| Zmiany | poszukiwanie nowości i stymulacji | potrzeba rutyny i przewidywalności |
Jak różnice ADHD i autyzm wpływają na codzienność w AuDHD?
Istotną różnicą jest sposób przetwarzania informacji. W ADHD trudność z przełączaniem uwagi bywa skutkiem rozproszenia, natomiast w autyzmie wynika częściej ze sztywności poznawczej. Osoby z ADHD są bardziej skłonne do ryzyka i spontaniczności, a osoby z autyzmem częściej wybierają przewidywalność. W AuDHD te siły potrafią się „ściągać” w dwie strony, powodując wewnętrzny konflikt między potrzebą nowości a potrzebą stałości.
Jak maskowanie objawów ADHD i autyzm utrudnia diagnozę AuDHD u kobiet?
Maskowanie objawów to zjawisko częste u kobiet i dziewcząt z ADHD oraz autyzmem, które znacząco utrudnia diagnozę. Kobiety z ASD i ADHD częściej ukrywają swoje objawy, próbując przystosować się do oczekiwań społecznych i uniknąć odrzucenia. Od najmłodszych lat uczą się patrzeć w oczy mimo dyskomfortu, naśladować zachowania rówieśników i udawać zrozumienie kontekstu społecznego.
Pewne formy maskowania stosuje wiele osób w spektrum autyzmu oraz znacząca grupa osób z ADHD, częściej kobiety i dziewczynki. Maskowanie prowadzi do wyczerpania, lęku, spadku poczucia sprawczości i poczucia „życia w roli”.
Jak rozpoznać maskowanie w ADHD i autyzm w obrazie AuDHD?
- „idealna uczennica” w szkole, a w domu wybuchy i przeciążenia sensoryczne;
- perfekcjonizm i przesadne przygotowanie, żeby zakryć chaos wykonawczy;
- kopiowanie stylu mówienia i mimiki innych, by „wpasować się” społecznie;
- chroniczne zmęczenie po kontaktach społecznych i silna potrzeba samotności.
Dr Barbara Barteczka-Eckert, psychiatra dzieci i młodzieży, mówi: „Nierzadko mamy do czynienia z sytuacją, gdy do gabinetu psychologa czy psychiatry trafia młody człowiek z wieloma traumami powstałymi przez niezrozumienie w domu, wydarzenia w szkole, przemoc rówieśniczą, czasem także seksualną”.
Kobiety częściej otrzymują błędne diagnozy depresji, zaburzeń lękowych czy zaburzeń odżywiania, podczas gdy tłem bywa niezdiagnozowane ADHD lub autyzm.
Jakie objawy ADHD i autyzm razem wskazują na AuDHD w praktyce?
Osoby z AuDHD często przejawiają objawy obu zaburzeń, które wzajemnie się wzmacniają lub wchodzą w konflikt. Bardzo częste są zaburzenia przetwarzania sensorycznego: nadwrażliwość na dźwięki, zapachy, dotyk, światło. Bodźce bywają bolesne, prowadzą do przeciążeń i meltdownów. Do tego dochodzą skrajne trudności z akceptacją zmian i silna potrzeba rutyny.
Popularne objawy to:
- trudności z regulacją emocji wykraczające poza typowe obrazy pojedynczych diagnoz;
- wzorce uwagi od hiperfokusu do prokrastynacji i „przestoju wykonawczego”;
- wahania tolerancji sensorycznej w zależności od obciążenia i stresu;
- dolegliwości somatyczne (np. żołądkowo-jelitowe) nasilane stresem i przeciążeniem sensorycznym.
Charakterystyczny jest też wachlarz problemów wykonawczych: planowanie, rozpoczynanie zadań, pamięć operacyjna, organizacja przestrzeni. Pojawiają się naprzemienne okresy hiperfokusu i całkowitego rozproszenia. W relacjach społecznych widać mieszankę impulsywności (ADHD) i wyzwań w komunikacji niewerbalnej oraz mentalizacji (ASD).
Jak ADHD i autyzm w AuDHD wpływają na zdrowie somatyczne?
Częste są dolegliwości gastrologiczne: wzdęcia, biegunki, zaparcia, nudności. Mogą wynikać z nadwrażliwości sensorycznej i osi jelita–mózg oraz z przewlekłego stresu związanego z funkcjonowaniem w środowisku o wysokiej stymulacji. Włączenie konsultacji gastroenterologicznej bywa pomocne – równolegle z pracą nad regulacją stresu i obciążenia bodźcami.
Kiedy diagnoza różnicowa ADHD i autyzm jest konieczna w kierunku AuDHD?
Warto rozważyć diagnozę różnicową, gdy standardowe podejście terapeutyczne do pojedynczej diagnozy nie przynosi efektów. Jeśli objawy są nietypowe dla „czystego” ADHD lub „czystego” ASD albo nasilone ponad oczekiwanie, potrzebna jest szersza ocena. U dzieci pełną podwójną diagnozę najczęściej przeprowadza się po 6. roku życia (dla wiarygodnej oceny ADHD).
U dorosłych sygnałami są: długa historia nieudanych terapii, częste zmiany diagnoz, poczucie, że żaden opis nie oddaje całości trudności. Warto zwrócić uwagę na fluktuacje objawów zależnie od kontekstu, maskowanie, strategie kompensacji i zmęczenie społeczne. Im wcześniej rozpoznasz pełny obraz, tym szybciej dopasujesz skuteczne wsparcie.
Jak przygotować się do diagnozy różnicowej ADHD i autyzm pod AuDHD?
- spisz historię rozwojową i edukacyjną, także z perspektywy bliskich;
- zbierz przykłady z pracy/szkoły pokazujące trudności w różnych kontekstach;
- zanotuj epizody przeciążenia sensorycznego i czynniki spustowe;
- przygotuj wyniki wcześniejszych konsultacji, badań i opinie specjalistów.
Jak przebiega proces diagnostyczny ADHD i autyzm przy podejrzeniu AuDHD?
Diagnostyka zaczyna się od pogłębionego wywiadu i oceny funkcjonowania w wielu obszarach życia. W ADHD często stosuje się ustrukturyzowany wywiad DIVA-5, zwykle w trakcie 2–3 spotkań. Diagnoza autyzmu bywa bardziej złożona i obejmuje 3–4 spotkania z wywiadem rozwojowym i obserwacjami klinicznymi.
Jakie narzędzia wspierają diagnozę ADHD i autyzm w profilu AuDHD?
- wywiady ustrukturyzowane i skale objawowe dla ADHD i ASD;
- obserwacja kliniczna i informacje od rodziny/nauczycieli/pracodawców;
- ocena funkcji wykonawczych i profilu sensorycznego;
- analiza osiowa: współchorobowości (lęk, depresja, tiki, zaburzenia snu, OCD).
Specjaliści oceniają maskowanie i kompensację, szczególnie u kobiet. U części dzieci rozważa się poszerzenie diagnostyki o testy genetyczne, gdy obraz sugeruje współwystępowanie i nietypowy przebieg. Całość kończy integracja danych: objawy aktualne, historia rozwoju, funkcjonowanie społeczne, wzorce sensoryczne, funkcje wykonawcze, edukacja/praca.
Jakie wsparcie ADHD i autyzm razem wymagają w terapii AuDHD?
Osoby z AuDHD wymagają podejścia łączącego strategie dla obu zaburzeń. W pracy behawioralnej korzystne są elementy ABA i treningu umiejętności społecznych, ale dostosowane do wrażliwości sensorycznej i potrzeb autonomii. Skuteczna bywa terapia poznawczo-behawioralna z modułami funkcji wykonawczych i regulacji emocji.
Farmakoterapia może obejmować leki stosowane w ADHD, jednak reakcja bywa odmienna w obecności ASD. Wymaga to uważnego doboru i titracji przez doświadczonego psychiatrę. Psychoedukacja dla AuDHD to nie suma dwóch programów, lecz spójny system budowania struktur, które pozostają elastyczne wobec zmiennej uwagi i potrzeb sensorycznych.
Jak wspierać rodzinę w kontekście ADHD i autyzm w AuDHD?
Coaching rodzicielski uczy komunikacji, przewidywania przeciążeń i planowania dnia z „buforami” sensorycznymi. W domu pomagają mapy rutyn, sygnały wizualne, harmonogramy z marginesami na odpoczynek. Warto wprowadzać strategie „low arousal”: cisza, miękkie światło, strefy wyciszenia. W relacjach stawiaj na jasność zasad i życzliwą dosłowność.
Jakie są trendy ADHD i autyzm w Polsce w obszarze AuDHD?
W ostatnich latach rośnie liczba rozpoznań spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży w Polsce, co łączy się z lepszym dostępem do diagnozy i większą świadomością. Zmienia się również paradygmat leczenia – od „normalizacji” do wspierania neuroróżnorodności, jakości życia i sprawczości. Przykładem są zmiany środowiskowe: „ciche godziny” w sklepach, udogodnienia sensoryczne w instytucjach.
Wciąż istnieją wyzwania systemowe: wsparcie edukacyjne i finansowe jest nierówne dla różnych rozpoznań. To bywa przyczyną „migracji” po etykietach w poszukiwaniu realnej pomocy. Rozwiązania wymagają polityki opartej na danych, która uzna spektrum potrzeb osób z ADHD, ASD i AuDHD.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.
Bibliografia
- Distinct Frontoparietal Brain Dynamics Underlying the Co-Occurrence of Autism and ADHD. Dostęp online: https://www.eneuro.org
- Diagnostic and Therapeutic Challenges of Comorbid ASD, ADHD and Psychosis. Dostęp online: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov
- Unraveling the spectrum: overlap, distinctions, and nuances of ADHD and ASD in children. Dostęp online: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/
