Szukasz Terapeuty?
Wybierz specjalistę i umów się na wizytę.
Problemy z zapamiętywaniem – czy to wczesne objawy demencji, stres czy może ADHD?
Wchodzisz do kuchni i nagle stajesz w bezruchu, nie pamiętając, po co tam przyszedłeś. W połowie zdania zapominasz słowa, które chciałeś wypowiedzieć. Klucze, telefon i portfel zdają się prowadzić własne, ukryte życie, znikając dokładnie wtedy, gdy musisz wyjść. Tego typu sytuacje zdarzają się każdemu, ale gdy stają się codziennością, rodzą lęk: „Czy coś jest nie tak z moim mózgiem?”.
Wielu dorosłych, zmagających się z chronicznym zapominaniem, obawia się wczesnych zmian neurodegeneracyjnych. Tymczasem w wielu przypadkach przyczyna leży zupełnie gdzie indziej – w zaburzeniach koncentracji uwagi. W przypadku ADHD problemem nie jest to, że mózg nie potrafi przechowywać informacji, ale to, że nigdy ich poprawnie nie zapisał.
Pamięć robocza: Dziurawe wiadro ADHD
Aby zrozumieć specyfikę problemów z pamięcią w ADHD, musimy odróżnić pamięć długotrwałą (magazyn wiedzy) od pamięci roboczej. Pamięć robocza to „brudnopis” naszego umysłu – przestrzeń, w której przechowujemy informacje potrzebne tu i teraz (np. numer telefonu dyktowany przez słuchawkę, treść pytania, na które właśnie odpowiadamy).
U osób neurotypowych ten „brudnopis” jest stabilny. U osób z ADHD przypomina on dziurawe wiadro lub tablicę, z której informacje znikają po kilku sekundach. Neurobiologicznie odpowiada za to osłabiona aktywność w korze przedczołowej. Jeśli w trakcie wykonywania zadania (np. „idę po wodę”) pojawi się dystraktor (powiadomienie w telefonie, szczekanie psa), pierwotna myśl zostaje natychmiast wyparta i zastąpiona nowym bodźcem.
To nie jest amnezja. To błąd kodowania. Aby coś zapamiętać, musisz najpierw skierować na to uwagę. Jeśli Twoja uwaga jest rozproszona, informacja nigdy nie trafia do "twardego dysku" (hipokampa). Nie zapomniałeś, gdzie położyłeś klucze – Ty nigdy świadomie nie zarejestrowałeś momentu ich odkładania.
Objawy pamięciowe typowe dla ADHD
Problemy z pamięcią w przebiegu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mają swoją specyficzną charakterystykę, różną od problemów wynikających ze starzenia się czy urazów:
- Efekt „Znikającego Obiektu”: Jeśli przedmiot nie leży na wierzchu, przestaje istnieć. Osoby z ADHD często nie zamykają szafek lub trzymają wszystko na biurku, ponieważ schowanie dokumentów do szuflady jest równoznaczne z ich utratą („out of sight, out of mind”).
- Gubienie wątku w rozmowie: Osoba z ADHD może przerwać wypowiedź w połowie, ponieważ nagła dygresja „wypchnęła” z jej pamięci roboczej główny temat rozmowy.
- Luki w instrukcjach: Po otrzymaniu listy trzech zadań do wykonania, pacjent wykonuje pierwsze, a o dwóch kolejnych zapomina natychmiast po odejściu od biurka przełożonego. Często wiąże się to z trudnościami w nauce i przyswajaniu nowych procedur.
- Ślepota czasowa: Zapominanie o terminach, wizytach lekarskich czy urodzinach bliskich nie wynika z braku troski, lecz z braku poczucia upływu czasu i słabego planowania przyszłości.
Diagnostyka różnicowa – to nie zawsze ADHD
Zanim postawimy autodiagnozę, należy wykluczyć inne przyczyny. „Mgła mózgowa” i roztargnienie są objawami niespecyficznymi, co oznacza, że mogą występować w przebiegu wielu różnych schorzeń.
1. Depresja i pseudodemencja
W przebiegu depresji dochodzi do spowolnienia procesów poznawczych. Pacjenci często skarżą się na „pustkę w głowie” i niemożność przypomnienia sobie faktów. Jest to tzw. pseudodemencja depresyjna – po wyleczeniu zaburzeń nastroju, sprawność intelektualna wraca do normy.
2. Przewlekły stres i lęk
Wysoki poziom kortyzolu (hormonu stresu) działa toksycznie na hipokamp – strukturę kluczową dla zapamiętywania. Gdy mózg jest zajęty przetrwaniem i analizowaniem zagrożeń (jak w zaburzeniach lękowych), nie ma zasobów na zapamiętywanie listy zakupów.
3. Czynniki biologiczne i styl życia
Dramatyczne pogorszenie pamięci może być skutkiem niewyspania. Przewlekłe zaburzenia snu (w tym bezdech senny) uniemożliwiają konsolidację śladów pamięciowych, co dzieje się głównie w fazie REM. Inne przyczyny to niedoczynność tarczycy, niedobory witaminy B12, czy skutki uboczne niektórych leków.
Jak sobie pomóc? Strategie dla „dziurawego wiadra”
Jeśli problemy z pamięcią wynikają z ADHD lub zaburzeń koncentracji, treningi pamięci (krzyżówki, sudoku) są zazwyczaj nieskuteczne, ponieważ nie naprawiają one dysfunkcji wykonawczych. Rozwiązaniem jest eksternalizacja pamięci – przeniesienie funkcji przechowywania danych na zewnątrz mózgu.
- System „Drugiego Mózgu”: Nie ufaj swojej głowie. Zapisuj wszystko natychmiast w jednym, zaufanym systemie (kalendarz w telefonie, notes). Ustawiaj przypomnienia nie na godzinę wydarzenia, ale na czas „wyjścia”.
- Rutyny i „Miejsca Święte”: Klucze zawsze lądują w tej samej miseczce. Leki zawsze leżą obok ekspresu do kawy. Zmniejszenie liczby decyzji do podjęcia odciąża pamięć roboczą.
- Leczenie farmakologiczne: W przypadku zdiagnozowanego ADHD, leki stymulujące zwiększają poziom dopaminy, co uszczelnia „filtr uwagi” i pozwala informacjom skuteczniej zapisywać się w pamięci.
Kiedy udać się do specjalisty?
Jeśli zapominanie dezorganizuje Twoje życie zawodowe, prowadzi do konfliktów w relacjach lub generuje silny lęk, warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą. Profesjonalna diagnoza pozwoli ustalić, czy źródłem problemu jest deficyt uwagi, zaburzenia nastroju czy kwestie somatyczne. Odpowiednio dobrane leczenie lub terapia mogą przywrócić ostrość umysłu.
Bibliografia
- Baddeley, A. Working Memory: Theories, Models, and Controversies. Annual Review of Psychology. Dostęp online: annualreviews.org
- Barkley, R. A. Executive Functions: What They Are, How They Work, and Why They Evolved. Guilford Press. Dostęp online: guilford.com
- American Psychological Association (APA). ADHD and Memory. Monitor on Psychology.
- Harvard Health Publishing. Forgetfulness — 7 types of normal memory problems.