Zespół Kompulsywnego Objadania (BED) to odrębne rozpoznanie w ICD-11 pod kodem 6B82 oraz w ICD-10 pod kodem F50.81 (od 1 X 2024 rozbudowanym na F50.810–F50.819) i w DSM-5 jako „Binge-Eating Disorder”.
Charakteryzuje się powtarzającymi się epizodami utraty kontroli nad jedzeniem (co najmniej raz w tygodniu przez ≥ 3 miesiące), bez regularnych zachowań kompensacyjnych, jak wymioty czy nadmierne ćwiczenia. Epizody te wywołują silny dyskomfort i zaburzają funkcjonowanie psychospołeczne. Liczba osób z BED w populacji ogólnej szacowana jest na 2–5%, zaś wśród osób z nadwagą – do 30% i wśród odchudzających się nawet 45%.
Jakie są przyczyny Zespołu Kompulsywnego Objadania (BED)?
Badania wskazują na wieloczynnikową etiologię BED, obejmującą zarówno czynniki biologiczne, jak i psychologiczne oraz społeczne. Wśród najważniejszych przyczyn wymienia się:
- predyspozycje genetyczno-neurobiologiczne, w tym zaburzenia układu nagrody oraz regulacji apetytu;
- zaburzenia hormonalne, takie jak insulinooporność czy dysfunkcje osi HPA;
- czynniki psychiczne: niska samoocena, perfekcjonizm, trudności w regulacji emocji, stres pourazowy;
- czynniki społeczne: presja kultury szczupłości, doświadczenie krytyki wyglądu w rodzinie i mediach społecznościowych.
Współczesne badania podkreślają, że BED nie jest wyłącznie problemem związanym z jedzeniem, lecz złożonym zaburzeniem o podłożu biopsychospołecznym.
Jak diagnozuje się Zespół Kompulsywnego Objadania (BED)?
Rozpoznanie BED opiera się na precyzyjnie określonych kryteriach diagnostycznych. Według ICD-11 (§ 6B82) i DSM-5, do rozpoznania konieczne jest:
- występowanie epizodów utraty kontroli nad jedzeniem („napady objadania się”) co najmniej raz w tygodniu przez minimum trzy miesiące;
- obecność co najmniej trzech z poniższych cech: przyspieszone jedzenie, jedzenie do wyraźnego dyskomfortu, jedzenie dużych porcji mimo braku głodu, jedzenie w ukryciu, odczuwanie wstrętu, smutku lub winy po objadaniu;
- silne cierpienie związane z napadami;
- brak powtarzających się zachowań kompensacyjnych (np. wymioty, środki przeczyszczające, intensywne ćwiczenia);
- wykluczenie innych zaburzeń medycznych i psychicznych.
Specjaliści podkreślają, że właściwa diagnostyka BED wymaga szczegółowego wywiadu oraz zastosowania narzędzi przesiewowych, które pozwalają odróżnić BED od innych zaburzeń odżywiania.
Jakie są objawy Zespołu Kompulsywnego Objadania (BED)?
Osoby cierpiące na BED doświadczają powtarzających się napadów jedzenia dużej ilości pokarmu w stosunkowo krótkim czasie. Charakterystyczne są:
- poczucie utraty kontroli nad jedzeniem;
- pojawiające się po napadzie uczucia wstydu, winy lub obniżonego nastroju;
- zaburzenia rytmu dobowego, problemy z koncentracją;
- trudności w relacjach społecznych i rodzinnych;
- zaburzenia masy ciała – liczne badania wskazują na wysoki odsetek otyłości w tej grupie.
Objawy te znacząco wpływają na jakość życia, prowadząc do izolacji społecznej oraz pogorszenia dobrostanu psychicznego.
Jak leczy się Zespół Kompulsywnego Objadania (BED)?
Terapia BED powinna być kompleksowa i wielospecjalistyczna. Najlepiej udokumentowane efekty przynosi psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT), która jest uznawana za standard pierwszego wyboru. W przypadku trudności z regulacją emocji stosuje się terapię dialektyczno-behawioralną (DBT).
W leczeniu BED wykorzystuje się także:
- interwencje żywieniowe prowadzone przez psychodietetyka;
- farmakoterapię (m.in. inhibitory wychwytu serotoniny, topiramat) stosowaną doraźnie;
- grupy wsparcia i psychoedukację rodziny.
Skuteczność CBT w BED oceniana jest na 50–65% poprawy objawowej. Eksperci podkreślają, że leczenie powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta, z uwzględnieniem współistniejących zaburzeń psychicznych i somatycznych.
Jakie są statystyki Zespołu Kompulsywnego Objadania (BED) w Polsce?
W Polsce prewalencja BED w populacji ogólnej szacowana jest na 2–5%. W grupie kobiet z nadwagą lub otyłością odsetek ten wzrasta do 30%, a wśród osób odchudzających się nawet do 45%. Oficjalne dane epidemiologiczne są jednak fragmentaryczne, a brak systematycznych badań GUS dotyczących BED utrudnia pełną ocenę skali problemu.
W badaniu instytutu Galileo Medical 21% respondentów deklarowało doświadczenie napadów kompulsywnego objadania się. Wśród kobiet prawie 20% miało epizody napadów objadania. Statystyki te pokazują, że BED stanowi poważny problem zdrowia publicznego w Polsce, wymagający zwiększenia świadomości i dostępności specjalistycznej pomocy.
Jakie działania profilaktyczne są rekomendowane w Zespole Kompulsywnego Objadania (BED)?
W profilaktyce BED szczególnie ważne są działania edukacyjne i wsparcie psychospołeczne. Rekomenduje się:
- edukację żywieniową i psychoedukację w szkołach oraz ośrodkach zdrowia;
- kampanie zmniejszające stygmatyzację otyłości i zaburzeń odżywiania;
- wsparcie rodzin, rozwijanie umiejętności komunikacji i regulacji emocji;
- wczesne wykrywanie sygnałów ostrzegawczych, zwłaszcza poprzez psychoedukację rodziców i nauczycieli;
- integrację opieki psychologicznej i dietetycznej w podstawowej opiece zdrowotnej.
Wczesna interwencja i szeroko zakrojona edukacja mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju przewlekłego przebiegu BED oraz jego negatywnych konsekwencji.
Zespół Kompulsywnego Objadania – co warto wiedzieć?
Zespół Kompulsywnego Objadania (BED) to często niedodiagnozowane zaburzenie, łączące epizody utraty kontroli nad jedzeniem z odczuwaniem silnego dyskomfortu i brakiem kompensacji behawioralnej. Nowe kryteria ICD-11 i DSM-5 poprawiły precyzję rozpoznania, co ma ogromne znaczenie dla skutecznego leczenia psychoterapeutycznego (CBT, DBT) i wsparcia dietetycznego.
W Polsce potrzeba kompleksowych badań epidemiologicznych, aby dokładnie oszacować zasięg BED. Wczesna interwencja i psychoedukacja rodzin mogą znacząco zmniejszyć ryzyko przewlekłego przebiegu schorzenia i jego somatycznych oraz psychospołecznych konsekwencji.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.
Bibliografia
- Termedia. Binge eating disorder – etiopathogenesis, disease and treatment. Postępy Psychiatrii i Neurologii 2017;26(3):154–164. Dostęp online: https://www.termedia.pl/
- NFZ. Profilaktyka zaburzeń odżywiania. Anoreksja i bulimia. Dostęp online: https://www.nfz.gov.pl
- NCEZ PZH. Kompulsywne objadanie się. Dostęp online: https://ncez.pzh.gov.pl
- Poprawa ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce. Dostęp online: https://rzmlaw.com/
- Suchta K, Kokoszka A. Binge Eating Disorder—The Point Prevalence among Polish… PMC 2022. Dostęp online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov