Ataki Paniki

Ataki paniki są jednymi z najczęstszych zaburzeń lękowych w Europie, zaraz po zespole lęku uogólnionego i fobiach społecznych. Szacuje się, że nawet 14% mieszkańców Unii Europejskiej doświadcza w swoim życiu zaburzeń lękowych, a stany lękowe dotyczą około 25 milionów Europejczyków. Ataki paniki mogą dotknąć każdego – dzieci, dorosłych, osoby starsze. Ich nagłość i intensywność sprawiają, że są nie tylko przerażające dla osoby doświadczającej, ale również trudne do zrozumienia dla bliskich.

---

Czym jest atak paniki?

Atak paniki to nagły epizod intensywnego lęku, który pojawia się bez wyraźnej przyczyny i osiąga swoje maksimum w ciągu kilku minut. Osoba w trakcie ataku może mieć poczucie utraty kontroli, obawy o własne życie, a nawet lęku przed śmiercią. Objawy są tak silne, że bywają mylone z zawałem serca lub innymi poważnymi schorzeniami somatycznymi.

Typowe objawy ataku paniki:

• Przyspieszone bicie serca,
• Uczucie duszności lub trudności w oddychaniu,
• Zawroty głowy, uczucie omdlenia,
• Drżenie rąk lub całego ciała,
• Nadmierne pocenie się,
• Uczucie dławienia się,
• Ból lub dyskomfort w klatce piersiowej,
• Nudności, bóle brzucha,
• Uczucie nierealności otoczenia (derealizacja) lub oddzielenia od własnego ciała (depersonalizacja),
• Lęk przed utratą kontroli, „oszaleniem” lub śmiercią.

Atak paniki trwa zwykle od kilku do kilkudziesięciu minut. Może pojawić się niespodziewanie, nawet podczas snu.

Historia i rozpoznanie zaburzenia

Pierwsze opisy napadów paniki pojawiły się w literaturze medycznej już w XIX wieku, jednak dopiero w latach 80. XX wieku zaburzenie zostało wyodrębnione jako osobna jednostka chorobowa. Współczesna diagnostyka opiera się na kryteriach ICD-11 i DSM-5, które podkreślają powtarzalność napadów oraz towarzyszący im lęk przed kolejnym atakiem.

Rozpoznanie stawia lekarz psychiatra lub psycholog kliniczny na podstawie szczegółowego wywiadu, oceny objawów oraz wykluczenia innych przyczyn somatycznych (np. chorób serca, tarczycy).

Przyczyny i czynniki ryzyka

Ataki paniki są jak burza, która pojawia się nagle na pozornie spokojnym niebie. Ich geneza jest złożona i wieloczynnikowa:

Badania europejskie potwierdzają, że podatność na ataki paniki może być dziedziczna. Bliscy krewni osób z zaburzeniem panicznym są bardziej narażeni na wystąpienie podobnych zaburzeń. Zaobserwowano również, że zmiany w neuroprzekaźnikach, takich jak serotonina cyz noradrenalina istotnie wpływają na pojawiające się objawy. Przewlekły stres, traumy oraz zaburzenia lękowe (np. fobie, zaburzenia obsesyjno kompulsywne OCD) zwiększają ryzyko pojawania się ataków paniki.

Nie bez znaczenia są także czynniki środowiskowe: trudne relacje, utrata pracy, przeprowadzka czy nawet zmiany hormonalne (np. ciąża, menopauza).

Przebieg ataków paniki i powikłania 

Ataki paniki mogę występować nieregularnie, sporadycznie lub regularnie w konkretnych odstępach czasu/sytuacjach. Osoby zmagające się z tym zaburzeniem często zaczynają unikać miejsc lub sytuacji, które kojarzą im się z wcześniejszymi napadami co realnie wpływa na ogólnopojętą jakość życia. Coraz częściej obserwuje się rozwój agorafobii – lęku przed opuszczaniem domu lub przebywaniem w tłumie. Długotrwałe zmaganie się z atakami paniki prowadzi do wyczerpania psychicznego i fizycznego, a także zwiększa ryzyko depresji, fobii czy uzależnień.

Jak zauważa dr Maria Urbanek, psychiatra:

„Osoba podatna na ataki paniki żyje w ciągłym niepokoju i oczekiwaniu na atak, co jest bardzo wyczerpujące fizycznie i emocjonalnie. Takie doświadczenia wywołują różne choroby somatyczne, a ataki paniki mogą prowadzić do rozwoju fobii, zachowań antyspołecznych i depresji.”

Leczenie – aktualne trendy i rekomendacje europejskie

Leczenie ataków paniki powinno być kompleksowe i dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Najlepsze rezultaty przynosi połączenie psychoterapii i farmakoterapii.

Psychoterapia

Najskuteczniejszą metodą leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga zidentyfikować i zmienić niekorzystne schematy myślenia oraz nauczyć się radzenia sobie z lękiem. Coraz częściej stosuje się również terapię ekspozycyjną, polegającą na konfrontowaniu pacjenta z sytuacjami, które wywołują lęk w celu stopniowej minimalizacji objawów.

Farmakoterapia

W leczeniu farmakologicznym stosuje się głównie:

• leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny),
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) np. imipramina, klomipramina,
• niektóre leki padaczkowa jak pregabalina,
• doraźnie, w ostrych stanach – benzodiazepiny (pod ścisłą kontrolą lekarza).

Polskie i europejskie wytyczne podkreślają, że farmakoterapia powinna być zawsze rozważana w połączeniu z psychoterapią, szczególnie w przypadku braku pełnej remisji objawów.

Nowe kierunki i prognozy

W ostatnich latach rośnie zainteresowanie metodami cyfrowymi (np. terapia online, aplikacje wspierające samopomoc) oraz nowymi substancjami farmakologicznymi, które mają mniej działań niepożądanych. Badania nad neurobiologią lęku pozwalają coraz lepiej rozumieć mechanizmy powstawania ataków paniki, co daje nadzieję na skuteczniejsze terapie w przyszłości.

Jak pomóc sobie lub bliskiej osobie podczas ataku paniki?

Przytaczaliśmy już metaforę ataków paniki do burzy i tak samo jak gwałtowna burza atak pojawia się naglę, lecz zawszę przemija. W trakcie napadu warto:

• Pozostać w bezpiecznym miejscu
• Skupić się na powolnym, głębokim oddechu
• Przypominać sobie, że objawy miną
• Unikać prób walki z lękiem – lepiej go zaakceptować i pozwolić mu stopniowo wygasnąć

Bardzo skuteczną metodą jest przekierowanie uwagi bazujące na zmysłach osoby w trakcie ataku:

• Wzrok – Można poprosić osobę, aby rozejrzała się wokół i spróbowała policzyć wszystkie zielone przedmioty znajdujące się w otoczeniu.
• Węch – Zapachy takie jak lawenda, eukaliptus czy jaśmin wykazują działanie uspokajające. Jeśli mamy do dyspozycji olejek eteryczny lub świecę o jednym z tych aromatów, warto zaproponować ich powąchanie.
• Słuch – Zachęćmy do wsłuchania się w otaczające dźwięki i próby ich nazwania, na przykład: tykanie zegara, szum ulicy, rozmowy innych osób, oddech, zmywarka.
• Dotyk – Można zaproponować dotknięcie wybranego przedmiotu z otoczenia i opisanie jego faktury oraz innych cech.

Podsumowanie

Ataki paniki są poważnym zaburzeniem lękowym, które znacząco wpływa na jakość życia. Dzięki postępowi nauki i coraz lepszym metodom terapii, większość pacjentów może odzyskać kontrolę nad swoim życiem. Wczesna diagnoza, wsparcie bliskich i dostęp do specjalistycznej pomocy są fundamentem skutecznego leczenia.

„Podejmując się opracowania standardów farmakoterapii zaburzeń lękowych, trzeba zdawać sobie sprawę, że w leczeniu tych zaburzeń co najmniej równie skuteczna, a pod pewnymi względami skuteczniejsza, jest psychoterapia.” – Polskie standardy leczenia farmakologicznego zaburzeń lękowych

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie ataków paniki zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

Bibliografia:

• Jośko-Ochojska, J. (red.). (2018). Trzy siostry lęku: agresja, nienawiść i trauma w przestrzeni stresu i lęku (Three Sisters of Fear: Aggression, Hatred and Trauma in the Space of Stress and Fear). Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Dostęp online: https://medsrod.sum.edu.pl/
• Usenko, M., & Szczyrba, O. (2023). Życie na krawędzi: jak przezwyciężyć ataki paniki (Living on the Edge: How to Overcome Panic Attacks). Sestry. Dostęp online: https://www.sestry.eu/pl/
• NHS. (2024). Panic disorder (Zaburzenie lęku napadowego). Dostęp online: https://www.nhs.uk/
• PAP Zdrowie. (2023). Atak paniki – jak utrata zmysłów (Panic attack – like losing your senses). Dostęp online: https://zdrowie.pap.pl/
• Wikipedia. (2025). Panic disorder (Zaburzenie lęku napadowego). Dostęp online: https://en.wikipedia.org/wiki/Panic_disorder
• National Institute of Mental Health. (2024). Panic Disorder: When Fear Overwhelms (Zaburzenie lęku napadowego: gdy strach przytłacza). Dostęp online: https://www.nimh.nih.gov/