Kryzys w Związku

Kryzys w związku to jeden z najczęstszych powodów stresu i cierpienia psychicznego u dorosłych. Problemy w relacjach partnerskich są według badań jedną z głównych przyczyn ostrego stresu emocjonalnego. Każda długoterminowa relacja przechodzi przez różne fazy rozwoju – kryzys to często naturalny etap tego procesu.

W klasyfikacji ICD-11 tego typu trudności określane są jako QE51.0 – Relationship distress with spouse or partner. Oznacza to trwałe niezadowolenie z relacji, które wpływa na codzienne funkcjonowanie.

Skąd bierze się kryzys w związku?

Kryzys w związku może wynikać z różnorodnych czynników wzajemnie się wzmacniających. Jak podkreśla dr Maria Nowak, psycholog: „Milczenie w związku to cichy zabójca relacji”. Badania wskazują, że główne przyczyny kryzysów można podzielić na kilka kategorii.

Po pierwsze...

Trudności w komunikacji to największa grupa problemów zgłaszanych przez pary w terapii. Przejawiają się chronicznym negatywnym nastawieniem do intencji partnera, nieumiejętnością konstruktywnego rozwiązywania konfliktów oraz brakiem pozytywnych zachowań wspierających.

Dr Sue Johnson, twórczyni Terapii Skoncentrowanej na Emocjach, podkreśla: „Gdy małżeństwa się nie udają, przyczyną nie jest narastający konflikt. Przyczyną jest malejące uczucie i odpowiedź emocjonalna”.

Po drugie...

Nierozwiązana przeszłość odgrywa znaczącą rolę w powstawaniu kryzysów. Różnice w modelach rodzinnych, nieprzetworzone traumy z dzieciństwa oraz wcześniejsze doświadczenia relacyjne mogą wpływać na sposób funkcjonowania w obecnym związku.

Badania pokazują, że pary często odtwarzają wzorce komunikacyjne wyniesione z domów rodzinnych.

Po trzecie...

Zmiany rozwojowe są naturalną przyczyną napięć w związku. Według pioniera poradnictwa małżeńskiego, dr Miroslava Plzaka, kryzysy pojawiają się najczęściej po pięciu latach, jeśli związek nie rozwija się dalej, a następnie po dwudziestu latach, gdy dzieci opuszczają rodzinne gniazdo.

Jak rozpoznać kryzys w związku?

Kryzys w związku charakteryzuje się zestawem objawów behawioralnych, poznawczych i emocjonalnych.

• W sferze zachowań pojawiają się trudności w rozwiązywaniu konfliktów, które prowadzą do eskalacji negatywnych reakcji lub całkowitego unikania komunikacji. Partnerzy często przestają dzielić się uczuciami i myślami oraz rzadziej okazują czułość.
• Objawy poznawcze to dominujący wzorzec negatywnego myślenia o intencjach partnera. Negatywne zachowania postrzegane są jako wynik złych cech lub celowych działań, a pozytywne traktowane jako przypadkowe lub nieszczere.
• W obszarze emocji przeważają uporczywe uczucia złości, pogardy, smutku i apatii. Jak zauważa prof. Adam Kowalski: „Każdy dzień bez szczerej rozmowy to krok w stronę rozpadu związku”.

Badania na 151 parach pokazały, że narastające konflikty wyraźnie zwiększają poczucie samotności u kobiet (o 5,82 punktu) i mężczyzn (o 7,56 punktu).

Diagnostyka kryzysu w związku powinna uwzględniać wielowymiarową ocenę funkcjonowania pary. Specjaliści wykorzystują zarówno wywiady kliniczne, jak i standaryzowane narzędzia diagnostyczne, takie jak Dyadic Adjustment Scale czy Marital Satisfaction Inventory. W kontekście polskim ważne jest uwzględnienie kulturowych i społecznych determinant funkcjonowania związków.

Jak zmieniało się rozumienie kryzysów w związkach?

Historyczne podejście do kryzysów w związkach opierało się głównie na ocenach moralnych i religijnych. Przełom nastąpił na początku XX wieku wraz z pierwszymi próbami profesjonalnej pomocy parom. W latach 30. w terapii dominowały metody psychoanalityczne, a partnerzy byli najczęściej konsultowani osobno.

Rewolucję przyniosły lata 60. i 70., kiedy powstały systemowe modele terapii rodzin, m.in. podejście strukturalne Salvadora Minuchina, które podkreślało rolę granic w rodzinie. W XXI wieku terapia par stała się samodzielną, naukowo ugruntowaną dziedziną, uwzględniającą różnorodność relacji i kontekst społeczny.

Co mówią najnowsze badania o kryzysach w związkach?

Współczesne badania nad kryzysem w związku koncentrują się na neurobiologicznych podstawach przywiązania i emocji w relacjach.

Dr Sue Johnson w swojej pracy nad Terapią Skoncentrowaną na Emocjach podkreśla: „Emocje są muzyką, w rytm której tańczymy taniec przywiązania”.

Metaanalizy skuteczności terapii par pokazują, że średnia osoba korzystająca z takiej pomocy osiąga lepsze wyniki niż 70–80% osób, które nie uczestniczyły w terapii. To poziom skuteczności porównywalny, a czasem nawet wyższy niż w przypadku najlepszych metod leczenia indywidualnych zaburzeń psychicznych.

Jednak badania nad skutecznością terapii w warunkach codziennej praktyki pokazują wyraźne różnice w efektach:

• efekty terapii par w praktyce klinicznej były ponad dwukrotnie słabsze niż w badaniach kontrolowanych;
• ponad 50% par nie ukończyło terapii w żadnym z analizowanych badań longitudinalnych;
• największą trudnością w praktyce okazuje się utrzymanie zaangażowania pary w cały proces leczenia.

Coraz większą rolę odgrywa także technologia, gdyż badania potwierdzają, że terapia online jest równie skuteczna jak forma stacjonarna, sesje online zwiększają dostępność pomocy psychologicznej, szczególnie dla osób mieszkających w mniejszych miejscowościach.

Warto też dodać, że rozwija się rynek aplikacji mobilnych i internetowych platform wspierających terapię par jako uzupełnienie tradycyjnych metod leczenia.

Jak można leczyć kryzys w związku?

Współczesne leczenie kryzysu w związku opiera się na podejściu zintegrowanym łączącym różne modele terapeutyczne. Najskuteczniejszymi metodami, potwierdzonymi badaniami, są Poznawczo-Behawioralna Terapia Par, Integracyjna Behawioralna Terapia Par oraz Terapia Skoncentrowana na Emocjach.

Metoda Gottmana

Opracowana przez dr Johna Gottmana na podstawie ponad czterech dekad badań naukowych, koncentruje się na budowaniu „map miłości”, dzieleniu się sympatią i podziwem oraz rozwijaniu pozytywnego nastawienia. Dr Gottman zidentyfikował „czterech jeźdźców apokalipsy” w związkach: krytykę, pogardę, postawę obronną i kamienny mur.

Terapia Skoncentrowana na Emocjach (EFT)

Rozwinięta przez dr Sue Johnson, skupia się na wzmacnianiu emocjonalnej więzi przez kreowanie momentów zmiany. Jak podkreśla Johnson: „Być najlepszym, jakim można być, jest rzeczywiście możliwe tylko wtedy, gdy jesteś głęboko połączony z drugą osobą”.

Według statystyk skuteczność terapii par wynosi około 70% – 90% par, które ukończyły terapię z wysoko wykwalifikowanym terapeutą, zgłasza wzrost dobrostanu emocjonalnego (Journal of Marital and Family Therapy).

Terapia indywidualna może być pomocna jako uzupełnienie terapii par, szczególnie gdy jeden z partnerów zmaga się z indywidualnymi problemami psychicznymi.

Jak zauważa mgr Joanna Steinke-Kalembka: „Na terapii indywidualnej nie mamy bezpośredniego wpływu na zmianę relacji, ale często zmieniamy tę relację w sposób pośredni – zmiana funkcjonowania jednego małżonka często pociąga za sobą zmianę całego systemu”.

A więc, kryzys w związku to jedna z najczęstszych przyczyn stresu i cierpienia psychicznego u dorosłych. Jest naturalnym etapem rozwoju relacji, ale sposób, w jaki para sobie z nim radzi, decyduje o przyszłości związku.

Wiele kłopotów najczęściej wynika z problemów w komunikacji, nierozwiązanych traum z przeszłości oraz zmian rozwojowych w życiu pary. Objawia się ciągłymi konfliktami, brakiem rozmów, negatywnym myśleniem o partnerze i silnymi emocjami, takimi jak złość czy smutek. Skuteczną pomocą są terapia par, terapia indywidualna lub konsultacje online.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

Bibliografia

• Górniak-Kocikowska M. (2020). Psychofizyczne uwarunkowania człowieka do zdrady w związku partnerskim. Acta Universitatis Lodziensis. ogrodynauk.pl
• Kowalski P. (2023). Spojrzenie na kryzys katolickiego małżeństwa w Polsce. Studia nad Rodziną, 27(4), 45–72. czasopisma.uksw.edu.pl
• Johnson S. (2024). Terapia par skoncentrowana na emocjach. Budowanie więzi w praktyce EFT. Wydawnictwo Kropla. lubimyczytac.pl
• Lebow J., Snyder DK. (2022). Couple therapy in the 2020s: Current status and emerging developments. Family Process, 61(4), 1359–1385. pmc.ncbi.nlm.nih.gov
• WHO. (2025). International Classification of Diseases, 11th Revision (ICD-11). findacode.com