Czym jest bezsenność?
Bezsenność (insomnia) to zaburzenie snu charakteryzujące się trudnościami w zasypianiu, częstymi przebudzeniami w trakcie nocy lub zbyt wczesnym budzeniem się rano, po których powrót do snu jest utrudniony. Zaburzenie to prowadzi do niewystarczającej ilości i/lub obniżonej jakości snu, co skutkuje pogorszeniem funkcjonowania psychicznego, fizycznego i społecznego w ciągu dnia. Według badań bezsenność dotyczy nawet 30–40 % dorosłej populacji, a około 10 % doświadcza postaci przewlekłej.
Objawy bezsenności
Typowe objawy obejmują:
- Trudności z zasypianiem przekraczające 30 minut od położenia się do łóżka,
- Wielokrotne przebudzenia w nocy i poczucie płytkiego snu,
- Wczesne budzenie się (2–3 godziny przed planowaną porą) z niemożnością ponownego zaśnięcia,
- Poczucie zmęczenia, drażliwości, obniżonej koncentracji i senności w ciągu dnia,
- Pogorszenie nastroju, zwiększona impulsywność, spadek motywacji oraz obniżona wydajność zawodowa lub szkolna.
Rodzaje bezsenności
Klasyfikacja kliniczna wyróżnia:
- Bezsenność przygodną (krótkotrwałą): trwa do 1 tygodnia, zwykle związana z akutnymi stresorami.
- Bezsenność krótkotrwałą: utrzymuje się od 1 do 3 tygodni; często pojawia się w wyniku przejściowych problemów psychicznych lub somatycznych.
- Bezsenność przewlekłą: objawy występują co najmniej 3 razy w tygodniu przez ≥ 3 miesiące; wymaga szczegółowej diagnostyki i zintegrowanego leczenia.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Bezsenność ma charakter wieloczynnikowy. Do głównych przyczyn należą:
- Czynniki psychologiczne: przewlekły stres, zaburzenia lękowe, depresja, nadmierne ruminacje.
- Czynniki środowiskowe: hałas, światło niebieskie z ekranów, niekomfortowe warunki snu, praca zmianowa.
- Nieregularny styl życia: nieregularne pory snu, nadmierne spożycie kofeiny, alkoholu, nikotyny.
- Choroby somatyczne: bóle przewlekłe, refluks żołądkowo-przełykowy, obturacyjny bezdech senny, choroby tarczycy.
- Leki i substancje psychoaktywne: kortykosteroidy, stymulanty, niektóre leki przeciwdepresyjne.
Diagnozowanie bezsenności
Rozpoznanie opiera się na wywiadzie klinicznym obejmującym nawyki snu, obciążenia psychospołeczne i choroby współistniejące. Stosuje się dzienniki snu prowadzone przez minimum 1–2 tygodnie oraz kwestionariusze, np. ISI (Insomnia Severity Index). W przypadkach diagnostycznie niepewnych lub podejrzenia zaburzeń oddychania podczas snu wykonuje się polisomnografię lub badanie actigrafem.
Konsekwencje zdrowotne nieleczonej bezsenności
Przewlekła bezsenność prowadzi do:
- Podwyższonego ryzyka zaburzeń nastroju (depresji, zaburzeń lękowych),
- Nadciśnienia tętniczego, chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2,
- Spadku odporności i częstszych infekcji,
- Wypadków drogowych i przemysłowych z powodu zmniejszonej czujności,
- Obniżonej produktywności, absencji w pracy, pogorszenia jakości życia.
Leczenie bezsenności
Skuteczne leczenie wymaga podejścia zintegrowanego:
- Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności (CBT-I): „złoty standard” leczenia; obejmuje restrykcję czasu snu, kontrolę bodźców, techniki relaksacyjne i restrukturyzację myśli.
- Farmakoterapia: krótko działające benzodiazepiny, leki z grupy Z (zolpidem, zopiklon) lub agonista receptora melatoniny (ramelteon), stosowane krótkotrwale pod ścisłą kontrolą lekarza.
- Suplementacja melatoniny: szczególnie pomocna w zaburzeniach rytmu dobowego i u osób starszych.
- Leczenie chorób współistniejących: kontrola bólu, terapię zaburzeń lękowych czy depresji, leczenie bezdechu sennego.
Higiena snu – podstawowy filar profilaktyki
Zmiana stylu życia i utrwalenie zdrowych nawyków to kluczowy element terapii:
- Regularne pory kładzenia się spać i wstawania (różnica <30 min w weekend),
- Stworzenie komfortowego środowiska snu: cisza, zaciemnienie, odpowiednia temperatura (18–20 °C),
- Unikanie kofeiny, nikotyny i alkoholu co najmniej 4–6 h przed snem,
- Ograniczenie ekspozycji na światło niebieskie z ekranów 1–2 h przed snem,
- Wprowadzenie relaksującej rutyny wieczornej (czytanie, kąpiel, medytacja),
- Regularna aktywność fizyczna, ale nie później niż 3–4 h przed snem.
Podsumowanie: bezsenność — częsty, lecz możliwy do opanowania problem
Bezsenność jest powszechnym zaburzeniem, które znacząco obniża jakość życia i zdrowie. Wczesne rozpoznanie oraz zastosowanie terapii behawioralnych, wsparcia farmakologicznego (jeśli konieczne) i prawidłowej higieny snu pozwalają większości pacjentów odzyskać zdrowy, regenerujący sen. Edukacja społeczeństwa i destygmatyzacja problemów ze snem są niezbędne, by zachęcić osoby dotknięte bezsennością do poszukiwania profesjonalnej pomocy.