Myśli samobójcze

Myśli samobójcze (ang. suicidal ideation, łac. cogitationes suicidii) to poważny objaw zaburzeń psychicznych, który może prowadzić do prób samobójczych i śmierci. W klasyfikacji ICD-10 myśli samobójcze oznaczane są kodem R45.851, natomiast w ICD-11 mieszczą się w kategorii zaburzeń związanych z zachowaniami autodestrukcyjnymi.

Czym są myśli samobójcze?

Myśli samobójcze to rozważania, fantazje lub plany dotyczące odebrania sobie życia. Mogą mieć charakter przelotny lub uporczywy, a ich nasilenie bywa zmienne. Występują zarówno u osób z rozpoznanymi zaburzeniami psychicznymi, jak i u tych, które nie były wcześniej diagnozowane psychiatrycznie.

Przyczyny myśli samobójczych

Przyczyny pojawiania się myśli samobójczych są złożone i wieloczynnikowe. Najczęściej wymienia się:

  • przewlekłe zaburzenia depresyjne;
  • zaburzenia lękowe;
  • uzależnienia (alkohol, narkotyki, leki);
  • przewlekły stres i traumatyczne wydarzenia życiowe;
  • choroby przewlekłe i bólowe;
  • zaburzenia osobowości;
  • izolację społeczną i brak wsparcia;
  • czynniki genetyczne i rodzinne;
  • trudności ekonomiczne, bezrobocie, zadłużenie;
  • stygmatyzację i dyskryminację.

Profesor Brunon Hołyst podkreśla: „Samobójstwo to nie tylko akt jednostki, ale zjawisko społeczne, będące wynikiem splotu czynników psychologicznych, społecznych i ekonomicznych.”

Objawy i sygnały ostrzegawcze – kiedy myśli samobójcze to problem?

Myśli samobójcze mogą objawiać się w różny sposób. Gdy wiesz, jak je rozpoznać, możesz łatwiej podjąć stosowne reakcje, które być może przyczynią się do ochrony życia.

Objaw/Sygnał Kiedy może się pojawić? Jak zareagować?
Wyrażanie beznadziei, poczucia winy, braku sensu życia Podczas kryzysów emocjonalnych, po traumach, w depresji Rozmawiaj, okaż wsparcie, zachęć do kontaktu z psychologiem lub psychiatrą
Wycofanie z relacji społecznych W przebiegu depresji lub po nagłych zmianach życiowych Zwróć uwagę, pytaj o samopoczucie, motywuj do kontaktów
Nagłe porządkowanie spraw osobistych, rozdawanie rzeczy Przed planowanym działaniem samobójczym Reaguj natychmiast – skontaktuj się ze służbami kryzysowymi
Wzrost zainteresowania tematyką śmierci W okresie nasilonych myśli lub planowania Rozmawiaj otwarcie, pytaj wprost o intencje
Zmiany w zachowaniu, nastroju, rytmie snu i apetytu Podczas rozwoju depresji czy zaburzeń psychicznych Zachęć do wizyty u lekarza, bądź dostępny
Wzmożona impulsywność lub agresja Przy zaburzeniach kontroli emocji lub uzależnieniach Zadbaj o bezpieczeństwo, zaproponuj pomoc specjalisty
Wcześniejsze próby samobójcze W każdej sytuacji kryzysowej Traktuj każdą oznakę poważnie, zapewnij wsparcie

Warto pamiętać, że nie każda osoba sygnalizuje myśli samobójcze – często są ukrywane z powodu wstydu lub lęku przed oceną.

Skutki myśli samobójczych

Nieleczone myśli samobójcze mogą prowadzić do prób, a w konsekwencji do śmierci. Skutki dotyczą także bliskich – trauma po stracie może wywołać zaburzenia psychiczne u rodziny i przyjaciół.

Diagnostyka myśli samobójczych

Rozpoznanie opiera się na:

  • szczegółowym wywiadzie psychiatrycznym;
  • ocenie ryzyka (skale Becka, C-SSRS);
  • analizie czynników ryzyka i ochronnych;
  • badaniach somatycznych w celu wykluczenia innych przyczyn.

Diagnostyka powinna być prowadzona przez doświadczonego psychiatrę lub psychologa klinicznego.

Leczenie, czyli jak radzić sobie z myślami samobójczymi

Leczenie wymaga indywidualnego i wieloetapowego podejścia, obejmuje:

  • psychoterapię (poznawczo-behawioralną, dialektyczno-behawioralną, skoncentrowaną na rozwiązaniach);
  • farmakoterapię (leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, stabilizatory nastroju);
  • wsparcie społeczne i rodzinne;
  • interwencje kryzysowe (hospitalizacja w razie wysokiego ryzyka).

Profesor Jerzy Aleksandrowicz podkreśla: „Najważniejsze jest szybkie rozpoznanie zagrożenia i natychmiastowa pomoc – czasem wystarczy rozmowa, innym razem konieczna jest hospitalizacja.”

Statystyki w Polsce – myśli samobójcze w praktyce

W 2021 roku odnotowano 5 201 zgonów samobójczych (ponad 80% mężczyźni) oraz ponad 12 000 prób. W grupie 7–18 lat było ponad 1 500 prób.

Rok Liczba samobójstw Liczba prób samobójczych
2019 5 165 11 961
2020 5 165 12 013
2021 5 201 12 013

Źródło: Komenda Główna Policji, GUS.

Profilaktyka myśli samobójczych

Obejmuje działania na poziomie indywidualnym, rodzinnym i społecznym:

  • edukację społeczną o zdrowiu psychicznym;
  • wczesne wykrywanie i leczenie zaburzeń;
  • rozwijanie sieci wsparcia;
  • ograniczanie dostępu do środków autodestrukcyjnych;
  • szkolenia dla nauczycieli, służb;
  • kampanie przełamujące tabu.

Dr hab. Piotr Toczyski zauważa: „Najskuteczniejszą formą zapobiegania samobójstwom jest otwarta rozmowa i szybka reakcja na sygnały ostrzegawcze.”

Najnowsze badania, trendy i prognozy

Obserwuje się wzrost prób samobójczych wśród młodzieży, związany m.in. z pandemią COVID-19, izolacją i presją szkolną. Badania wskazują na potrzebę rozwoju wsparcia psychologicznego w szkołach i większej dostępności pomocy.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie myśli samobójczych zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.

Bibliografia

  • Stańdo J. et al. (2022). Suicide and Attempted Suicide in Poland… Int. J. Environ. Res. Public Health, 19(15), 8968. mdpi.com
  • Komenda Główna Policji. Zamachy samobójcze – statystyki. statystyka.policja.pl
  • World Health Organization. Preventing Suicide: A Global Imperative. who.int
  • Faraone S. V., Larsson H. (2019). Genetics of ADHD. European Neuropsychopharmacology, 29(1), 1–10. sciencedirect.com