Myśli samobójcze (ang. suicidal ideation, łac. cogitationes suicidii) to poważny objaw zaburzeń psychicznych, który może prowadzić do prób samobójczych i śmierci. W klasyfikacji ICD-10 myśli samobójcze oznaczane są kodem R45.851, natomiast w ICD-11 mieszczą się w kategorii zaburzeń związanych z zachowaniami autodestrukcyjnymi.
Czym są myśli samobójcze?
Myśli samobójcze to rozważania, fantazje lub plany dotyczące odebrania sobie życia. Mogą mieć charakter przelotny lub uporczywy, a ich nasilenie bywa zmienne. Występują zarówno u osób z rozpoznanymi zaburzeniami psychicznymi, jak i u tych, które nie były wcześniej diagnozowane psychiatrycznie.
Przyczyny myśli samobójczych
Przyczyny pojawiania się myśli samobójczych są złożone i wieloczynnikowe. Najczęściej wymienia się:
- przewlekłe zaburzenia depresyjne;
- zaburzenia lękowe;
- uzależnienia (alkohol, narkotyki, leki);
- przewlekły stres i traumatyczne wydarzenia życiowe;
- choroby przewlekłe i bólowe;
- zaburzenia osobowości;
- izolację społeczną i brak wsparcia;
- czynniki genetyczne i rodzinne;
- trudności ekonomiczne, bezrobocie, zadłużenie;
- stygmatyzację i dyskryminację.
Profesor Brunon Hołyst podkreśla: „Samobójstwo to nie tylko akt jednostki, ale zjawisko społeczne, będące wynikiem splotu czynników psychologicznych, społecznych i ekonomicznych.”
Objawy i sygnały ostrzegawcze – kiedy myśli samobójcze to problem?
Myśli samobójcze mogą objawiać się w różny sposób. Gdy wiesz, jak je rozpoznać, możesz łatwiej podjąć stosowne reakcje, które być może przyczynią się do ochrony życia.
| Objaw/Sygnał | Kiedy może się pojawić? | Jak zareagować? |
|---|---|---|
| Wyrażanie beznadziei, poczucia winy, braku sensu życia | Podczas kryzysów emocjonalnych, po traumach, w depresji | Rozmawiaj, okaż wsparcie, zachęć do kontaktu z psychologiem lub psychiatrą |
| Wycofanie z relacji społecznych | W przebiegu depresji lub po nagłych zmianach życiowych | Zwróć uwagę, pytaj o samopoczucie, motywuj do kontaktów |
| Nagłe porządkowanie spraw osobistych, rozdawanie rzeczy | Przed planowanym działaniem samobójczym | Reaguj natychmiast – skontaktuj się ze służbami kryzysowymi |
| Wzrost zainteresowania tematyką śmierci | W okresie nasilonych myśli lub planowania | Rozmawiaj otwarcie, pytaj wprost o intencje |
| Zmiany w zachowaniu, nastroju, rytmie snu i apetytu | Podczas rozwoju depresji czy zaburzeń psychicznych | Zachęć do wizyty u lekarza, bądź dostępny |
| Wzmożona impulsywność lub agresja | Przy zaburzeniach kontroli emocji lub uzależnieniach | Zadbaj o bezpieczeństwo, zaproponuj pomoc specjalisty |
| Wcześniejsze próby samobójcze | W każdej sytuacji kryzysowej | Traktuj każdą oznakę poważnie, zapewnij wsparcie |
Warto pamiętać, że nie każda osoba sygnalizuje myśli samobójcze – często są ukrywane z powodu wstydu lub lęku przed oceną.
Skutki myśli samobójczych
Nieleczone myśli samobójcze mogą prowadzić do prób, a w konsekwencji do śmierci. Skutki dotyczą także bliskich – trauma po stracie może wywołać zaburzenia psychiczne u rodziny i przyjaciół.
Diagnostyka myśli samobójczych
Rozpoznanie opiera się na:
- szczegółowym wywiadzie psychiatrycznym;
- ocenie ryzyka (skale Becka, C-SSRS);
- analizie czynników ryzyka i ochronnych;
- badaniach somatycznych w celu wykluczenia innych przyczyn.
Diagnostyka powinna być prowadzona przez doświadczonego psychiatrę lub psychologa klinicznego.
Leczenie, czyli jak radzić sobie z myślami samobójczymi
Leczenie wymaga indywidualnego i wieloetapowego podejścia, obejmuje:
- psychoterapię (poznawczo-behawioralną, dialektyczno-behawioralną, skoncentrowaną na rozwiązaniach);
- farmakoterapię (leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, stabilizatory nastroju);
- wsparcie społeczne i rodzinne;
- interwencje kryzysowe (hospitalizacja w razie wysokiego ryzyka).
Profesor Jerzy Aleksandrowicz podkreśla: „Najważniejsze jest szybkie rozpoznanie zagrożenia i natychmiastowa pomoc – czasem wystarczy rozmowa, innym razem konieczna jest hospitalizacja.”
Statystyki w Polsce – myśli samobójcze w praktyce
W 2021 roku odnotowano 5 201 zgonów samobójczych (ponad 80% mężczyźni) oraz ponad 12 000 prób. W grupie 7–18 lat było ponad 1 500 prób.
| Rok | Liczba samobójstw | Liczba prób samobójczych |
|---|---|---|
| 2019 | 5 165 | 11 961 |
| 2020 | 5 165 | 12 013 |
| 2021 | 5 201 | 12 013 |
Źródło: Komenda Główna Policji, GUS.
Profilaktyka myśli samobójczych
Obejmuje działania na poziomie indywidualnym, rodzinnym i społecznym:
- edukację społeczną o zdrowiu psychicznym;
- wczesne wykrywanie i leczenie zaburzeń;
- rozwijanie sieci wsparcia;
- ograniczanie dostępu do środków autodestrukcyjnych;
- szkolenia dla nauczycieli, służb;
- kampanie przełamujące tabu.
Dr hab. Piotr Toczyski zauważa: „Najskuteczniejszą formą zapobiegania samobójstwom jest otwarta rozmowa i szybka reakcja na sygnały ostrzegawcze.”
Najnowsze badania, trendy i prognozy
Obserwuje się wzrost prób samobójczych wśród młodzieży, związany m.in. z pandemią COVID-19, izolacją i presją szkolną. Badania wskazują na potrzebę rozwoju wsparcia psychologicznego w szkołach i większej dostępności pomocy.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie myśli samobójczych zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.
Bibliografia
- Stańdo J. et al. (2022). Suicide and Attempted Suicide in Poland… Int. J. Environ. Res. Public Health, 19(15), 8968. mdpi.com
- Komenda Główna Policji. Zamachy samobójcze – statystyki. statystyka.policja.pl
- World Health Organization. Preventing Suicide: A Global Imperative. who.int
- Faraone S. V., Larsson H. (2019). Genetics of ADHD. European Neuropsychopharmacology, 29(1), 1–10. sciencedirect.com