Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), znana również jako zaburzenie dwubiegunowe, to przewlekłe zaburzenie psychiczne charakteryzujące się cyklicznym występowaniem epizodów depresyjnych oraz manii lub hipomanii. Objawy te znacząco wpływają na funkcjonowanie społeczne, zawodowe oraz jakość życia chorego.
Występuje u około 1–2% populacji, a jej początek zazwyczaj przypada na późną adolescencję lub wczesną dorosłość. Choroba ma charakter nawrotowy i wymaga długoterminowego leczenia oraz opieki psychiatrycznej.
Typy choroby afektywnej dwubiegunowej
Wyróżnia się kilka typów zaburzenia dwubiegunowego:
- ChAD typu I: występują przynajmniej jeden epizod manii oraz epizody depresyjne.
- ChAD typu II: występują epizody depresji oraz hipomanii (łagodniejsza forma manii), bez pełnoobjawowej manii.
- ChAD z szybką zmianą faz: co najmniej cztery epizody afektywne (manii, hipomanii lub depresji) w ciągu roku.
- Cyklotymia: przewlekłe wahania nastroju, które nie spełniają pełnych kryteriów dla epizodów manii czy depresji.
Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej
Objawy ChAD zależą od aktualnej fazy choroby — depresyjnej lub maniakalnej/hipomaniakalnej.
Epizod depresyjny:
- Obniżony nastrój, smutek, poczucie beznadziejności
- Utrata zainteresowań, spadek energii
- Trudności z koncentracją i snem
- Poczucie winy, myśli samobójcze
Epizod maniakalny:
- Podwyższony nastrój, euforia lub drażliwość
- Wzmożona aktywność fizyczna i psychiczna
- Przyspieszony tok myślenia i mowy
- Zmniejszona potrzeba snu
- Impulsywność, lekkomyślne zachowania (np. nadmierne wydatki, ryzykowne działania)
Hipomania to łagodniejsza forma manii, bez objawów psychotycznych i znacznego upośledzenia funkcjonowania.
Przyczyny i czynniki ryzyka ChAD
Choroba afektywna dwubiegunowa ma złożoną etiologię, w której znaczącą rolę odgrywają:
- Genetyka: Dziedziczność odgrywa istotną rolę — ryzyko zachorowania wzrasta, jeśli w rodzinie występowały zaburzenia afektywne.
- Zmiany neurobiologiczne: Zaburzenia w funkcjonowaniu układów neurotransmisyjnych (głównie dopaminergicznego, serotoninergicznego i glutaminianowego).
- Czynniki środowiskowe: Przewlekły stres, trauma, nadużywanie substancji psychoaktywnych, nieregularny tryb życia.
- Nieprawidłowy rytm okołodobowy: Zaburzenia snu i cyklu aktywności mają istotny wpływ na występowanie epizodów.
Diagnoza choroby afektywnej dwubiegunowej
Rozpoznanie ChAD wymaga szczegółowego wywiadu psychiatrycznego, często obejmującego analizę wcześniejszych epizodów nastroju, również tych nieleczonych. Ważne jest różnicowanie ChAD z depresją jednobiegunową, ADHD, zaburzeniami osobowości czy uzależnieniami.
Pomocne mogą być skale oceny nastroju (np. Young Mania Rating Scale, Mood Disorder Questionnaire) oraz obserwacja zmian nastroju w czasie. Diagnoza może zająć kilka lat od wystąpienia pierwszych objawów, dlatego wczesna czujność kliniczna jest kluczowa.
Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej
Leczenie ChAD obejmuje farmakoterapię, psychoterapię oraz psychoedukację. Celem jest stabilizacja nastroju, zapobieganie nawrotom i poprawa jakości życia.
- Leki normotymiczne: stabilizatory nastroju, takie jak lit, walproinian, lamotrygina.
- Leki przeciwpsychotyczne: atypowe neuroleptyki, stosowane głównie w manii i jako profilaktyka nawrotów.
- Leki przeciwdepresyjne: stosowane ostrożnie, zawsze w połączeniu z normotymikami, aby uniknąć indukcji manii.
- Psychoterapia: szczególnie skuteczna jest terapia poznawczo-behawioralna i terapia interpersonalna.
- Psychoedukacja: uczy rozpoznawania objawów prodromalnych, technik radzenia sobie, zwiększa zaangażowanie pacjenta w leczenie.
Regularność leczenia i dobra współpraca z zespołem terapeutycznym są kluczowe w utrzymaniu remisji.
Życie z chorobą afektywną dwubiegunową
Osoby z ChAD mogą prowadzić satysfakcjonujące życie przy odpowiednim leczeniu i wsparciu. Edukacja pacjenta, zaangażowanie rodziny oraz stały kontakt z lekarzem psychiatrią umożliwiają lepsze zarządzanie chorobą. Ważna jest również higiena snu, unikanie stresu i substancji psychoaktywnych.
Stygmatyzacja i brak zrozumienia społecznego to dodatkowe bariery, które należy przezwyciężać poprzez edukację i kampanie społeczne.
Podsumowanie: zrozumienie i stabilizacja
Choroba afektywna dwubiegunowa to poważne, ale możliwe do opanowania zaburzenie psychiczne. Wczesna diagnoza, skuteczne leczenie i wsparcie społeczne to kluczowe elementy w procesie zdrowienia. Poprzez zrozumienie specyfiki choroby można znacząco poprawić jakość życia pacjentów i ich bliskich.