Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), znana również jako zaburzenie afektywne dwubiegunowe, to poważne schorzenie psychiczne, które dotyka pomad 40 milionów ludzi na całym świecie. Charakteryzuje się ono ekstremalnymi wahaniami nastroju – od euforii i nadmiernej energii po głęboki smutek i apatię. Dla wielu pacjentów i ich bliskich życie z tą chorobą przypomina podróż po wzburzonym morzu, gdzie spokojne chwile przeplatają się z gwałtownymi sztormami. W niniejszym artykule przybliżymy naturę ChAD, jej objawy, proces diagnostyczny, przyczyny, metody leczenia oraz najnowsze odkrycia naukowe, które dają nadzieję na lepsze jutro.
Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?
ChAD to zaburzenie nastroju, które w klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) otrzymało kod F31, a w nowszej wersji ICD-11 jest nadal uznawane za jedno z głównych zaburzeń afektywnych. Dawniej określano je mianem psychozy maniakalno-depresyjnej lub cyklofrenii, co oddaje cykliczny charakter choroby. Polega ona na naprzemiennym występowaniu epizodów manii (lub hipomanii) oraz depresji, między którymi mogą występować okresy remisji, czyli braku objawów lub ich minimalnego nasilenia.
W Polsce, według danych epidemiologicznych, na ChAD cierpi około 1% populacji, choć niektóre źródła wskazują na wyższe wartości, uwzględniając nierozpoznane przypadki. Co istotne, w ostatnich latach odnotowano znaczący wzrost liczby diagnoz, szczególnie wśród dzieci i młodzieży – w 2022 roku ze świadczeń zdrowotnych skorzystało 2418 młodych pacjentów, co stanowi trzykrotny wzrost w porównaniu z 2014 rokiem.
Objawy – dwa bieguny emocji
Choroba afektywna dwubiegunowa manifestuje się w dwóch głównych fazach, które można porównać do przeciwległych krańców emocjonalnej huśtawki.
Faza maniakalna lub hipomaniakalna
W tej fazie pacjent doświadcza nadmiernego podekscytowania, przypływu energii i często przesadnej pewności siebie. Może mówić szybko, mieć gonitwę myśli, a także podejmować ryzykowne decyzje, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji. Epizod maniakalny trwa zwykle co najmniej tydzień i może wymagać hospitalizacji, jeśli staje się niebezpieczny dla chorego lub otoczenia.
Faza depresyjna
Przeciwieństwem manii jest głęboki smutek, poczucie beznadziejności i utrata zainteresowania życiem. Pacjenci mogą zmagać się z brakiem energii, trudnościami w koncentracji, zaburzeniami snu (bezsennością lub nadmierną sennością) oraz zmianami apetytu, co prowadzi do utraty lub przyrostu wagi. W skrajnych przypadkach pojawiają się myśli samobójcze. Jak podkreśla wiele źródeł, objawy depresyjne dominują w przebiegu ChAD, zajmując nawet jedną trzecią życia chorego.
Warto zauważyć, że u dzieci i młodzieży objawy mogą być bardziej intensywne i nietypowe, obejmując na przykład napady złości, drażliwość czy zachowania hiperseksualne. Niezależnie od wieku, wahania nastroju są często nieprzewidywalne, co utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Diagnostyka ChAD – długa droga do rozpoznania
Rozpoznanie ChAD bywa skomplikowane i czasochłonne. Średnio proces diagnostyczny trwa od 7 do 10 lat, ponieważ objawy depresyjne są często mylone z innymi zaburzeniami, takimi jak depresja jednobiegunowa. W Polsce badania wskazują, że u ponad 60% pacjentów leczonych na depresję można ostatecznie zdiagnozować którąś z form ChAD po bardziej szczegółowej analizie.
Diagnozę stawia psychiatra na podstawie szczegółowego wywiadu oraz obserwacji klinicznej. Według kryteriów diagnostycznych, konieczne jest stwierdzenie co najmniej dwóch epizodów afektywnych, w tym jednego epizodu manii lub hipomanii. Wyklucza się również wpływ substancji psychoaktywnych jako przyczyny objawów. Nowe technologie, takie jak badanie krwi EDIT-B, które analizuje biomarkery, mogą w przyszłości przyspieszyć ten proces, choć metoda ta wciąż budzi kontrowersje w środowisku naukowym.
Historia i Przyczyny – Skąd Się Bierze ChAD?
Początki badań nad ChAD sięgają starożytności, jednak współczesne rozumienie choroby kształtowało się przez ostatnie stulecia. Historycznie niektóre cechy manii i depresji mogły być adaptacyjne w dawnych społecznościach, na przykład dążenie do kontaktów społecznych w manii czy wycofanie w depresji jako forma ochrony. Dziś wiemy, że ChAD ma złożone podłoże, wynikające z kombinacji czynników biologicznych, genetycznych i środowiskowych.
Badania wskazują na silny komponent genetyczny – ryzyko zachorowania wzrasta, jeśli w rodzinie występowały przypadki ChAD, a u bliźniąt monozygotycznych zgodność zachorowań sięga nawet 70%. Czynniki środowiskowe, takie jak stres, traumatyczne wydarzenia czy nadużywanie substancji psychoaktywnych, również odgrywają istotną rolę w wyzwalaniu epizodów. Współczesna psychiatria sceptycznie podchodzi do przypisywania objawów wyłącznie trudnym sytuacjom życiowym, takim jak utrata pracy chzy śmierć bliskich, coć mogą one nasilać przebieg choroby.
Leczenie – Stabilizacja i Wsparcie
Terapia ChAD opiera się na dwóch filarach: farmakoterapii i oddziaływaniach psychospołecznych. Leki normotymiczne nazywane "stabilizatorami nastroju", takie jak lit czy kwas walproinowy, pomagają stabilizować nastrój, podczas gdy leki przeciwdepresyjne i neuroleptyczne stosuje się w zależności od fazy choroby. Regularne przyjmowanie przepisanych preparatów jest niezwykle istotne, ponieważ samodzielne odstawienie może prowadzić do nawrotu objawów.
Równie ważna jest psychoterapia, w tym terapia poznawczo-behawioralna, interpersonalna czy psychoedukacja, która pomaga pacjentom i ich rodzinom zrozumieć chorobę i radzić sobie z jej skutkami. Wsparcie bliskich odgrywa ogromną rolę – jak pokazują badania, zaangażowanie rodziny może znacząco zmniejszyć ryzyko nawrotów.
Nowoczesne metody, takie jak przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS) czy elektrowstrząsy (ECT), są stosowane w przypadkach opornych na tradycyjne leczenie. TMS polega na aplikacji impulsów magnetycznych do mózgu, co może łagodzić objawy manii i depresji. Warto jednak pamiętać, że każda metoda wymaga indywidualnego podejścia i ścisłej współpracy z lekarzem.
Najnowsze Badania i Przyszłość
Nauka nieustannie poszukuje nowych rozwiązań w walce z ChAD. W 2024 roku naukowcy z Instytutu Psychiatrii im. Maxa Plancka zidentyfikowali gen ADCY2 jako potencjalny czynnik ryzyka, co otwiera drogę do opracowania bardziej skutecznych terapii. Inne obiecujące kierunki to terapia genowa, farmakogenetyka (dopasowanie leków do profilu genetycznego pacjenta) oraz zaawansowane biofeedbacki.
Poniżej przedstawiamy tabelę porównującą tradycyjne i nowoczesne podejścia do leczenia ChAD:
| Metoda | Opis | Zalety | Ograniczenia |
|---|---|---|---|
| Farmakoterapia | Stosowanie leków normotymicznych i przeciwdepresyjnych | Szeroka dostępność, sprawdzona skuteczność | Możliwe skutki uboczne, konieczność regularności |
| Psychoterapia | Terapia poznawczo-behawioralna, interpersonalna | Wsparcie emocjonalne, brak skutków ubocznych | Wymaga czasu i zaangażowania |
| Przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS) | Stymulacja mózgu impulsami magnetycznymi | Nieinwazyjność, skuteczność w trudnych przypadkach | Ograniczona dostępność, wysokie koszty |
| Terapia genowa (w fazie badań) | Regulacja neuroprzekaźników poprzez modyfikację genów | Potencjalna personalizacja terapii | Wczesny etap badań, brak powszechnego zastosowania |
Rokowania dla pacjentów z ChAD zależą od wielu czynników, w tym wczesnego rozpoznania i systematycznego leczenia. Osoby, które współpracują ze specjalistami i mają wsparcie bliskich, mogą prowadzić satysfakcjonujące życie, mimo wyzwań związanych z chorobą.
Podsumowanie – nadzieja na stabilność
Choroba afektywna dwubiegunowa to złożone zaburzenie, które wpływa na życie pacjentów i ich rodzin w wielu wymiarach. Jak zauważyła prof. Dominika Dudek,
„choroba afektywna dwubiegunowa bardzo często i bardzo długo pozostaje nierozpoznana lub mylnie zdiagnozowana”.
Dlatego tak ważne jest, by zwracać uwagę na niepokojące objawy i szukać pomocy u specjalistów. W Polsce rośnie świadomość tego problemu, a system ochrony zdrowia coraz bardziej dostrzega potrzeby zarówno dorosłych, jak i młodych pacjentów.
Przyszłość przynosi nadzieję dzięki nowym badaniom i technologiom. Choć droga do pełnego zrozumienia i skutecznego leczenia ChAD jest jeszcze długa, każdy krok naprzód przybliża nas do momentu, w którym emocjonalne sztormy będzie można łatwiej przewidzieć i ujarzmić. Dla pacjentów i ich bliskich oznacza to szansę na spokojniejsze morze życia.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.
Bibliografia:
Remedium. (2025). Zaburzenia afektywne dwubiegunowe – Klasyfikacja ICD-10 (Bipolar Affective Disorders – ICD-10 Classification). Dostęp online: https://remedium.md/
Pacjent.gov.pl. (2024). Choroba afektywna dwubiegunowa – jak ją rozpoznać (Bipolar Disorder – How to Recognize It). Dostęp online: https://pacjent.gov.pl/
Psychiatra Plus. (2025). Naukowcy zidentyfikowali gen ryzyka dla choroby afektywnej dwubiegunowej (Scientists Identified a Risk Gene for Bipolar Disorder). Dostęp online: https://psychiatraplus.pl/
Medycyna Praktyczna. (2023). Choroba afektywna dwubiegunowa (Bipolar Disorder). Dostęp online: https://www.mp.pl/
Termedia. (2025, 30 marca). 30 marca – Światowy Dzień ChAD (March 30 – World Bipolar Day). Dostęp online: https://www.termedia.pl/