Myśli samobójcze (ang. suicidal ideation, łac. cogitationes suicidii) to poważny objaw zaburzeń psychicznych, który może prowadzić do prób samobójczych i śmierci. W klasyfikacji ICD-10 myśli samobójcze oznaczane są kodem R45.851, natomiast w ICD-11 mieszczą się w kategorii zaburzeń związanych z zachowaniami autodestrukcyjnymi.
Czym są myśli samobójcze?
Myśli samobójcze to rozważania, fantazje lub plany dotyczące odebrania sobie życia. Mogą mieć charakter przelotny lub uporczywy, a ich nasilenie bywa zmienne. Występują zarówno u osób z rozpoznanymi zaburzeniami psychicznymi, jak i u tych, które nie były wcześniej diagnozowane psychiatrycznie.
Przyczyny myśli samobójczych
Przyczyny pojawiania się myśli samobójczych są złożone i wieloczynnikowe. Najczęściej wymienia się:
- przewlekłe zaburzenia depresyjne;
- zaburzenia lękowe;
- uzależnienia (alkohol, narkotyki, leki);
- przewlekły stres i traumatyczne wydarzenia życiowe (np. utrata bliskiej osoby, przemoc, mobbing);
- choroby przewlekłe i bólowe;
- zaburzenia osobowości;
- izolację społeczną i brak wsparcia;
- czynniki genetyczne i rodzinne;
- trudności ekonomiczne, bezrobocie, zadłużenie;
- stygmatyzację i dyskryminację.
Profesor Brunon Hołyst, autorytet w dziedzinie suicydologii, podkreśla: „Samobójstwo to nie tylko akt jednostki, ale zjawisko społeczne, będące wynikiem splotu czynników psychologicznych, społecznych i ekonomicznych.”
Objawy i sygnały ostrzegawcze – kiedy myśli samobójcze to problem?
Myśli samobójcze mogą objawiać się w różny sposób. Gdy wiesz, jak je rozpoznać, możesz łatwiej podjąć stosowne reakcje, które być może przyczynią się do ochrony zdrowia, a nawet życia.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Warto pamiętać, że nie każda osoba z myślami samobójczymi sygnalizuje je otoczeniu. Często są one ukrywane z powodu wstydu lub lęku przed oceną.
Skutki myśli samobójczych
Nieleczone myśli samobójcze mogą prowadzić do prób samobójczych, a w konsekwencji do śmierci. Skutki dotyczą nie tylko osoby doświadczającej tych myśli, ale także jej bliskich – rodziny, przyjaciół, współpracowników. Trauma po stracie osoby w wyniku samobójstwa może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych u osób z otoczenia.
Diagnostyka myśli samobójczych
Rozpoznanie myśli samobójczych opiera się na:
- szczegółowym wywiadzie psychiatrycznym;
- ocenie ryzyka samobójczego (np. skale Becka, Columbia-Suicide Severity Rating Scale);
- analizie czynników ryzyka i ochronnych;
- badaniach dodatkowych w celu wykluczenia innych przyczyn objawów (np. choroby somatyczne).
Ważne jest, by diagnostyka była prowadzona przez doświadczonego specjalistę – psychiatrę lub psychologa klinicznego.
Leczenie, czyli jak radzić sobie z myślami samobójczymi
Leczenie myśli samobójczych wymaga indywidualnego podejścia i często jest wieloetapowe. Obejmuje:
- psychoterapię (najczęściej poznawczo-behawioralną, terapię dialektyczno-behawioralną, terapię skoncentrowaną na rozwiązaniach);
- farmakoterapię (leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, stabilizatory nastroju);
- wsparcie społeczne i rodzinne;
- interwencje kryzysowe (np. hospitalizacja w przypadku wysokiego ryzyka).
Profesor Jerzy Aleksandrowicz, psychiatra, podkreśla: „Najważniejsze jest szybkie rozpoznanie zagrożenia i natychmiastowa pomoc – czasem wystarczy rozmowa, innym razem konieczna jest hospitalizacja.”
Statystyki w Polsce – myśli samobójcze w praktyce
Według danych Komendy Głównej Policji oraz Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce w 2021 roku odnotowano 5 201 zgonów samobójczych, z czego ponad 80% stanowili mężczyźni.
W tym samym roku liczba prób samobójczych wyniosła ponad 12 000. Szczególnie niepokojący jest wzrost liczby prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży – w grupie wiekowej 7–18 lat w 2021 roku odnotowano ponad 1 500 prób.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Źródło: Komenda Główna Policji, GUS.
Profilaktyka myśli samobójczych
Profilaktyka myśli samobójczych obejmuje działania na poziomie indywidualnym, rodzinnym i społecznym:
- edukację społeczną na temat zdrowia psychicznego;
- wczesne wykrywanie i leczenie zaburzeń psychicznych;
- rozwijanie sieci wsparcia społecznego;
- ograniczanie dostępu do środków mogących służyć do samobójstwa;
- szkolenia dla nauczycieli, pracowników ochrony zdrowia, policji;
- kampanie społeczne przełamujące tabu wokół samobójstw.
Jak zauważa dr hab. n. med. Piotr Toczyski, suicydolog: „Najskuteczniejszą formą zapobiegania samobójstwom jest otwarta rozmowa i szybka reakcja na sygnały ostrzegawcze.”
Najnowsze badania, trendy i prognozy
W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby prób samobójczych wśród młodzieży, co wiązane jest m.in. z pandemią COVID-19, izolacją społeczną, presją szkolną i problemami emocjonalnymi. Badania prowadzone w Polsce wskazują na potrzebę rozwoju systemu wsparcia psychologicznego w szkołach oraz zwiększenia dostępności do specjalistycznej pomocy.
Bibliografia
- Stańdo, J., Czabański, A., Fechner, Ż., Baum, E., Andriessen, K., & Krysińska, K. (2022). Suicide and Attempted Suicide in Poland before and during the COVID-19 Pandemic between 2019 and 2021. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(15), 8968. Dostęp online: https://www.mdpi.com
- Komenda Główna Policji. Zamachy samobójcze – statystyki. Dostęp online: https://statystyka.policja.pl/
- World Health Organization. Preventing Suicide: A Global Imperative. Dostęp online: https://www.who.int
- Faraone, S. V., & Larsson, H. (2019). Genetics of attention deficit hyperactivity disorder. European Neuropsychopharmacology, 29(1), 1-10. Dostęp online: https://www.sciencedirect.com/