Mania i hipomania to złożone zaburzenia nastroju, które stanowią istotną część spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Dotykają one około 0,4% populacji polskiej, przy czym hipomania występuje częściej niż pełnoobjawowa mania. Różnią się one nasileniem objawów i wpływem na codzienne funkcjonowanie, ale oba stany wymagają profesjonalnej diagnozy oraz kompleksowego leczenia. Współczesna medycyna oferuje skuteczne metody terapii farmakologicznej i psychoterapeutycznej, które przy odpowiednim zastosowaniu pozwalają na kontrolę objawów i powrót do pełnowartościowego życia.
Czym jest mania i jak się objawia?
Mania (łac. mania, ang. mania) to stan charakteryzujący się patologicznie podwyższonym nastrojem, który trwa co najmniej tydzień lub wymaga hospitalizacji. W klasyfikacji ICD-11 epizod manii definiowany jest jako stan euforii, drażliwości lub ekspansywności z towarzyszącą znaczną zwiększoną aktywnością lub subiektywnym doświadczeniem większej energii.
Główne cechy i przebieg manii
- stale podwyższony lub drażliwy nastrój;
- znacznie zmniejszona potrzeba snu bez uczucia zmęczenia;
- zwiększona rozmowność lub potrzeba ciągłego mówienia;
- przyspieszenie toku myśli ("gonitwa myśli");
- nieadekwatnie wysoka samoocena lub urojenia wielkościowe;
- wzmożona aktywność ukierunkowana na cel.
Osoby w stanie manii często wykazują słabą ocenę sytuacji i podejmują kosztowne, impulsywne, a nawet ryzykowne decyzje życiowe – jak nieprzemyślane zakupy, nagłe zmiany partnerów czy pochopne decyzje biznesowe. U około połowy pacjentów pojawiają się objawy psychotyczne: urojenia wielkościowe lub halucynacje o treści zgodnej z nastrojem.
Mania znacząco zaburza funkcjonowanie społeczne i zawodowe, bardzo często prowadzi do hospitalizacji i może wywoływać poważne konsekwencje prawne, finansowe lub rodzinne dla samego pacjenta i jego najbliższych.
Czym różni się hipomania od manii?
Hipomania (łac. hypomania, ang. hypomania) jest łagodniejszą formą manii. Określenie pochodzi od greckiego „hypo” – „mniej niż”, co uwypukla ograniczoną intensywność objawów względem manii.
- hipomania trwa co najmniej cztery dni, mania – tydzień lub wymaga hospitalizacji;
- w hipomanii objawy są zauważalne, ale nie prowadzą do znacznego zaburzenia codziennego funkcjonowania;
- w hipomanii nie pojawia się psychoza – nie ma urojeń ani omamów.
Chory często jest bardzo produktywny, energiczny i towarzyski. Osoby chore postrzegane są często jako wyjątkowo kreatywne, inicjują liczne wyzwania, podróże czy projekty. Taki stan jednak bez leczenia może przerodzić się w pełnoobjawową manię.
Dr hab. Andrzej Kiejna, kierownik Katedry i Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu: „Hipomania jest często niedostrzegana przez pacjentów i ich otoczenie, ponieważ może być odbierana jako pozytywna zmiana. Jednakże bez odpowiedniej diagnozy i leczenia może prowadzić do rozwoju pełnoobjawowej manii.”
Jak rozpoznać objawy hipomanii u siebie lub bliskich?
- nadmierna aktywność, gonitwa myśli, pobudzenie psychoruchowe, euforia lub drażliwość;
- znacznie mniejsze zapotrzebowanie na sen – chory śpi 3–4 godziny i wciąż czuje się wypoczęty;
- pewność siebie, słowotok, szybka zmienność tematu, rozpraszanie się, impulsywność;
- większa produktywność, towarzyskość, „nadmiarowa” kreatywność;
- impulsywne zakupy, nagłe decyzje, zwiększona aktywność seksualna.
Prof. Irena Namysłowska z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie: „Hipomania może być pierwszym sygnałem ostrzegawczym zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Wczesne rozpoznanie pozwala na wprowadzenie odpowiedniego leczenia i zapobieganie rozwojowi pełnoobjawowej manii.”
Skąd biorą się mania i hipomania? Przyczyny powstania
- czynniki genetyczne – jeśli w rodzinie występowały zaburzenia afektywne, ryzyko rośnie sześciokrotnie;
- zaburzenia działania układów neurotransmiterów – głównie noradrenalinowego i dopaminergicznego;
- dysregulacja behawioralnego systemu dążenia (BAS);
- czynniki zewnętrzne: silny stres, trauma, poważne choroby somatyczne (np. nadczynność tarczycy), leki (antydepresanty, substancje psychoaktywne).
Jak przebiega diagnostyka manii i hipomanii?
- szczegółowy wywiad psychiatryczny z pacjentem i rodziną oraz obserwacja zachowania;
- wykorzystanie klasyfikacji ICD-11;
- narzędzia diagnostyczne: Skala Manii Younga, Lista Kontrolna Hipomanii (HCL-32);
- wykluczenie innych zaburzeń psychicznych i przyczyn somatycznych;
- ocena przebytych wcześniej epizodów depresyjnych.
Metody leczenia manii – farmakoterapia i psychoterapia
- farmakoterapia – stabilizatory nastroju (lit, kwas walproinowy, karbamazepina), atypowe leki przeciwpsychotyczne (kwetiapina, olanzapina, aripiprazol, risperidon);
- w przypadku nasilonych objawów psychotycznych: typowe neuroleptyki i/lub benzodiazepiny;
- unikanie klasycznych antydepresantów;
- psychoterapia – poznawczo-behawioralna, psychoedukacyjna oraz terapia rodzinna.
Dr hab. Przemysław Bieńkowski z Instytutu Psychiatrii i Neurologii: „Skuteczne leczenie manii to nie tylko farmakoterapia, ale również kompleksowe wsparcie psychologiczne. Pacjenci muszą nauczyć się rozpoznawać sygnały ostrzegawcze i współpracować z zespołem terapeutycznym.”
Leczenie hipomanii – czy różni się od terapii manii?
- leczenie ambulatoryjne, nie wymaga hospitalizacji;
- zapobieganie rozwojowi pełnoobjawowej manii i stabilizacja nastroju;
- monitorowanie objawów i modyfikacja dawek leków;
- dbałość o higienę snu, stałe godziny pracy i wypoczynku, unikanie stresu i substancji psychoaktywnych;
- wsparcie rodziny i psychoterapia.
Czy można zapobiegać epizodom manii i hipomanii?
- systematyczne przyjmowanie leków normotymicznych;
- regularne wizyty kontrolne, monitorowanie poziomu leków i dostosowywanie dawek;
- prowadzenie „dzienniczka nastroju” (zmiany samopoczucia, długość snu, poziom aktywności);
- dbałość o regularny sen, unikanie stresu, rezygnacja ze stymulantów i alkoholu.
Statystyki dotyczące manii i hipomanii w Polsce
Poniższa tabela prezentuje aktualne polskie dane epidemiologiczne o częstości występowania manii, hipomanii oraz leczeniu zaburzeń afektywnych.
| Kategoria | Wartość | Źródło |
|---|---|---|
| Mania – częstość życiowa | 0,1% (95% CI 0,0–0,2) | EZOP Poland |
| Hipomania – częstość życiowa | 0,3% (95% CI 0,2–0,5) | EZOP Poland |
| Zaburzenia afektywne dwubiegunowe I | 0,1% (95% CI 0,1–0,2) | EZOP Poland |
| Zaburzenia afektywne dwubiegunowe II | 0,1% (95% CI 0,1–0,2) | EZOP Poland |
| Zaburzenia nastroju ogółem – życiowo | 4,65% | EZOP Poland |
| Zaburzenia nastroju – ostatni rok | 0,96% | EZOP Poland |
| Zaburzenia nastroju – ostatni miesiąc | 0,25% | EZOP Poland |
| Leczeni z ChAD w poradniach 2023 | ~20,5 tys. pacjentów | GUS 2023 |
| Zaburzenia nastroju u dzieci do 18 lat | 9,6% wszystkich leczonych | GUS 2022 |
Dane te ukazują, jak ważnym zjawiskiem społecznym jest skuteczne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń afektywnych, zarówno u dorosłych, jak i w populacji dziecięcej i młodzieżowej.
Najnowsze kierunki badań nad manią i hipomanią
- poszukiwanie biomarkerów, rozwój metod monitorowania cyfrowego i spersonalizowanego leczenia;
- techniki neuroobrazowania w identyfikacji wzorców neuronalnych faz choroby;
- znaczenie markerów zapalnych oraz cyfrowych biomarkerów (np. DMB, MoodMon);
- badania genetyczne identyfikujące nowe geny i cele molekularne dla leczenia;
- wczesna, indywidualizowana interwencja psychiatryczna.
Prof. Marcin Siwek z Zakładu Zaburzeń Afektywnych UJ: „Przyszłość psychiatrii leży w medycynie spersonalizowanej. Biomarkery i technologie cyfrowe pozwolą nam przewidywać epizody i dostosowywać leczenie do indywidualnych potrzeb pacjenta jeszcze zanim pojawią się objawy.”
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.
Bibliografia
- Journal of Medical Microbiology & Diagnosis. Dostęp online: https://www.jstage.jst.go.jp
- Epidemiology and Psychiatric Sciences. Dostęp online: https://www.mdpi.com
- Auctores Publishing LLC. Dostęp online: https://auctoresonline.org
- National Center for Biotechnology Information. Dostęp online: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/
- Narodowy Fundusz Zdrowia. Dostęp online: https://ezdrowie.gov.pl/
.jpg)