Terapia elektrowstrząsowa, znana również jako ECT (z ang. electroconvulsive therapy), stanowi jedną z najskuteczniejszych metod leczenia ciężkich i lekoopornych zaburzeń psychicznych. Pomimo kontrowersji i negatywnego wizerunku społecznego, jest uznawana przez specjalistów za bezpieczną i wysoce efektywną procedurę medyczną, stosowaną pod ścisłą kontrolą lekarską. Zabieg polega na przepuszczeniu kontrolowanego prądu elektrycznego przez mózg pacjenta znajdującego się w znieczuleniu ogólnym, co wywołuje krótki napad drgawkowy.
Współczesna terapia elektrowstrząsowa znacznie różni się od historycznych praktyk – jest bezpieczna, bezbolesna i wpisana w medyczne standardy postępowania. Skuteczność ECT potwierdzają statystyki i badania naukowe zarówno w Polsce, jak i na świecie.
Jakie są główne wskazania do terapii elektrowstrząsowej (ECT)?
Terapia elektrowstrząsowa znajduje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu ciężkich epizodów depresji, szczególnie tych opornych na leczenie farmakologiczne.
Według badań, skuteczność ECT w leczeniu depresji wynosi 70-90%, co czyni ją jedną z najbardziej efektywnych metod terapeutycznych w psychiatrii.
Wskazania do stosowania terapii elektrowstrząsowej ECT
- ciężkie epizody depresji, zwłaszcza z zagrożeniem samobójstwem lub odmawianiem przyjmowania pokarmów;
- depresja oporna na leczenie farmakologiczne;
- ciężka depresja u kobiet w ciąży, gdy leki są przeciwwskazane;
- ciężkie epizody manii w chorobie afektywnej dwubiegunowej;
- ostre epizody schizofrenii, szczególnie katatonicznej lub lekoopornej;
- ostre stany katatoniczne niezależnie od przyczyny;
- nagłe stany zagrożenia życia, gdy inne metody nie są dostępne lub nieskuteczne.
Terapia jest szczególnie ceniona, gdy leki nie mogą być zastosowane lub nie przynoszą rezultatów, na przykład u kobiet w ciąży z ciężką depresją. Eksperci podkreślają, że odpowiedź na ECT uzyskuje ponad 84% ciężarnych leczonych z powodu depresji.
Jaki jest mechanizm działania terapii elektrowstrząsowej (ECT)?
Pomimo dziesięcioleci badań, dokładny mechanizm działania ECT nie jest do końca poznany, lecz istnieje kilka dobrze opisanych teorii wyjaśniających jej efektywność.
Jedna z głównych teorii wskazuje na gwałtowne uwalnianie neuroprzekaźników – serotoniny, dopaminy i noradrenaliny – w ośrodkowym układzie nerwowym, które odgrywają kluczową rolę w regulacji nastroju. Zabiegi ECT wpływają na poprawę funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka oraz zwiększają neuroplastyczność mózgu.
Obserwuje się wzrost objętości substancji szarej w obszarach odpowiedzialnych za emocje i pamięć. Nowoczesne badania sugerują także, że zmiany w architekturze snu po zabiegu mogą leżeć u podłoża efektu antydepresyjnego. Dodatkowo, powtarzane zabiegi prowadzą do zwiększonego hamowania wewnątrz mózgu, co koreluje z poprawą kliniczną.
Jak przebiega zabieg terapii elektrowstrząsowej (ECT)?
Przygotowanie pacjenta do zabiegu ECT zaczyna się od szczegółowych konsultacji i badań, w tym morfologii, biochemii, EKG, EEG, badania dna oka i konsultacji internistycznych, neurologicznych oraz okulistycznych. Ostateczną decyzję podejmuje anestezjolog, który ocenia stan do zabiegu.
Samo przeprowadzenie ECT ma miejsce w warunkach szpitalnych.
- Pacjent jest wprowadzany w znieczulenie ogólne i otrzymuje leki zwiotczające mięśnie.
- Następnie przez głowę pacjenta przepływa kontrolowany prąd elektryczny, który wywołuje 20-50 sekundowy napad drgawkowy.
- Cały zabieg trwa zazwyczaj około 15 minut.
- Po wybudzeniu pacjent przebywa pod opieką medyczną.
Standardowa kuracja to 8–15 zabiegów realizowanych 2–3 razy w tygodniu. Monitorowanie laboratoryjne i kardiologiczne odbywa się według zaleceń, zazwyczaj raz w tygodniu.
Kto wykonuje terapię elektrowstrząsową (ECT) i gdzie można ją przeprowadzić?
Terapia elektrowstrząsowa może być wykonywana wyłącznie w specjalistycznych ośrodkach psychiatrycznych przez zespół składający się z psychiatry, anestezjologa oraz personelu pielęgniarskiego specjalizującego się w anestezjologii i intensywnej terapii.
O skierowaniu na ECT decyduje lekarz psychiatra po analizie danych klinicznych i wywiadzie, a ostateczną kwalifikację do zabiegu przeprowadza anestezjolog. W Polsce zabiegi ECT są realizowane w kilkunastu ośrodkach szpitalnych, głównie w dużych centrach akademickich i badawczych.
Jakie są przeciwwskazania do terapii elektrowstrząsowej (ECT)?
Nie istnieją ścisłe bezwzględne przeciwwskazania do wykonania ECT, jednak pewne schorzenia (np. świeży zawał serca, ciężka niewydolność oddechowa, podwyższone ciśnienie śródczaszkowe, niestabilna choroba serca) zwiększają ryzyko powikłań.
Decyzja o użyciu ECT – nawet w przypadku przeciwwskazań względnych – jest indywidualna i oparta na analizie stosunku ryzyka do przewidywanych korzyści. W sytuacjach zagrożenia życia, ECT bywa jedyną skuteczną i możliwą metodą terapeutyczną.
Jakie są możliwe efekty uboczne terapii elektrowstrząsowej (ECT)?
Najczęstszym efektem ubocznym są przemijające zaburzenia pamięci, głównie pamięci świeżej i zdarzeń około zabiegowych. U większości pacjentów mają one charakter przejściowy i ustępują w ciągu kilku tygodni po zakończeniu leczenia. U części chorych obserwuje się także bóle głowy, nudności, bóle mięśniowe oraz zaburzenia rytmu serca.
Objawy niepożądane mają najczęściej łagodny charakter i nie wymagają interwencji. Śmiertelność związana z ECT wynosi od 2 do 4 na 100 000 zabiegów, co sprawia, że jest to jedna z najbezpieczniejszych procedur inwazyjnych stosowanych w szpitalnictwie psychiatrycznym.
Jaka jest skuteczność terapii elektrowstrząsowej (ECT) w poszczególnych schorzeniach?
W leczeniu depresji skuteczność terapii elektrowstrząsowej szacuje się na poziomie 70–90%, szczególnie u pacjentów z depresją psychotyczną lub oporną na farmakoterapię. Przy depresji lekoopornej skuteczność utrzymuje się na poziomie ok. 50%. U pacjentów w starszym wieku wskaźniki poprawy są nawet wyższe — sięgają powyżej 76% w badaniach polskich.
Co ciekawe, w leczeniu schizofrenii ECT jest mniej skuteczna niż w depresji, jednak szczególnie wartościowa w katatonicznej postaci choroby oraz w sytuacjach zagrożenia życia. W poważnych stanach (np. wyniszczenie, głodzenie) skuteczność terapii zbliża się nawet do 80%.
Jak wygląda historia terapii elektrowstrząsowej w Polsce?
Pierwsza udokumentowana próba zastosowania elektrowstrząsów w leczeniu zaburzeń psychicznych w Polsce miała miejsce w 1861 roku, kiedy to dr Klemens Maleszewski w Wileńskim Zakładzie Obłąkanych użył prądu elektrycznego do leczenia katatonii. Jego doświadczenia, opisane w notatkach i przywrócone do obiegu naukowego dopiero w XX wieku, świadczą o pionierskim podejściu polskich psychiatrii do leczenia zaburzeń psychicznych.
Współczesna historia ECT rozpoczęła się w 1938 roku. W Polsce po II wojnie światowej zabiegi te były szeroko stosowane w ośrodkach psychiatrycznych, by – wraz z rozwojem farmakoterapii – ustąpić na rzecz mniej inwazyjnych metod. Jednak obecnie, z powodu rosnącej liczby przypadków depresji lekoopornej i katatonii, obserwuje się renesans zainteresowania terapią elektrowstrząsową.
Z danych krajowych wynika, że liczba zabiegów ECT w Polsce jest o wiele niższa niż średnia europejska: 0,13 pacjenta na 10 000 mieszkańców w 2019 roku i 585 pacjentów leczonych w 2024 roku.
Jakie są najnowsze badania i trendy w terapii elektrowstrząsowej (ECT)?
Nowoczesne badania ECT koncentrują się na optymalizacji parametrów zabiegu, minimalizowaniu skutków ubocznych oraz łączeniu terapii z farmakoterapią i psychoterapią. Najnowsze technologie umożliwiają indywidualizację stymulacji, co wpływa na poprawę profilu bezpieczeństwa.
Alternatywne, nieinwazyjne techniki (np. przezczaszkowa stymulacja magnetyczna TMS, głęboka stymulacja mózgu DBS) są nadal mniej skuteczne w stanach ciężkich niż klasyczna ECT. Rozwijane są także metody podtrzymujące efekt terapii, m.in. farmakoterapia połączona z ciągłą terapią elektrowstrząsową.
Badania wskazują, że najlepiej rokuje leczenie skojarzone: farmakoterapia + tzw. c-ECT, co skraca czas, liczbę zabiegów oraz obniża liczbę hospitalizacji.
Statystyki i sytuacja terapii elektrowstrząsowej (ECT) w Polsce
- 2005: 0,11 pacjenta / 10 000 mieszkańców;
- 2019: 0,13 pacjenta / 10 000 mieszkańców;
- 2024: 585 pacjentów poddanych ECT (wg NFZ);
- liczba ośrodków wykonujących ECT: 19 z 48 (2019).
Ponad 60% zabiegów ECT wykonują cztery największe ośrodki. Pozostałe placówki przeprowadzają poniżej 10 procedur rocznie, co zwiększa ryzyko utraty doświadczenia i kompetencji przez personel. Niska dostępność wynika głównie z deficytu wykwalifikowanego personelu i nakładów finansowych.
Działania profilaktyczne i system opieki psychiatrycznej w terapii elektrowstrząsowej (ECT)
NFZ regularnie aktualizuje wytyczne dotyczące kwalifikacji pacjentów do ECT. Programy edukacyjne dla personelu oraz informacyjne dla społeczeństwa mają na celu przełamanie negatywnych stereotypów związanych z zabiegami elektrowstrząsowymi. Rozważa się też centralizację świadczeń w wybranych, doświadczonych ośrodkach.
Klasyfikacja terapii elektrowstrząsowej (ECT) w ICD-10 i ICD-11
Terapia ECT klasyfikowana jest jako procedura lecznicza w obu systemach: ICD-10 (rozdział F – zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania) oraz ICD-11, gdzie precyzyjniej opisano klasyfikacje chorób afektywnych i innych zaburzeń psychicznych.
„Skuteczność i bezpieczeństwo ECT sprawiają, że – zwłaszcza w depresji lekoopornej – jest to metoda bezkonkurencyjna, nawet mimo społecznych uprzedzeń” – stwierdza dr n. med. Tomasz Rudecki.
Profesor Piotr Gałecki zwraca uwagę: „Elektrowstrząsy to wyjątkowo skuteczna i bezpieczna metoda leczenia. Można ją stosować u kobiet w ciąży i osób w podeszłym wieku, co rzadko dotyczy innych metod” (wywiad, 2024).
Terapia elektrowstrząsowa (ECT) – co warto zapamiętać?
Terapia elektrowstrząsowa pozostaje jedną z najskuteczniejszych metod leczenia ciężkich chorób psychicznych, w tym zwłaszcza depresji lekoopornej i stanów zagrożenia życia. Nowoczesna ECT jest bezpieczna, przeprowadzana w znieczuleniu ogólnym i podsuplementowana środkami zwiotczającymi. W Polsce wykorzystanie tej metody nie jest wysokie w porównaniu do krajów Europy Zachodniej, a liczba ośrodków świadczących tę usługę maleje.
Dalszy rozwój ECT wymaga wsparcia organizacyjnego, edukacyjnego oraz finansowego. Zmiany w systemie ochrony zdrowia oraz powszechna edukacja mogą przyczynić się do lepszej dostępności tej terapii dla pacjentów, u których inne formy leczenia nie przynoszą oczekiwanego efektu. Terapia ECT zajmuje ważne miejsce w najnowszych trendach terapii psychiatrycznych, a jej rozwój i optymalizacja parametrów procedury to cel licznych trwających badań.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.
Bibliografia
- Terapia elektrowstrząsowa – Wikipedia, wolna encyklopedia. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org
- Changes in the Practice of Electroconvulsive Therapy in Poland - PMC. Dostęp online: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/
- Analysis of the efficacy and safety of electroconvulsive therapy in elderly patients - Cardinal Stefan Wyszynski University. Dostęp online: https://bazawiedzy.uksw.edu.pl
.jpg)