Mania (łac. mania, ang. mania) to stan psychiczny charakteryzujący się znacznie podwyższonym nastrojem lub zwiększoną drażliwością, która utrzymuje się przez większość dnia, prawie każdego dnia, przez okres co najmniej tygodnia. Epizod maniakalny reprezentuje jedno z najpoważniejszych zaburzeń psychicznych, wymagających natychmiastowej interwencji medycznej.
Epizod maniakalny to stan, w którym dochodzi do wyraźnej zmiany w codziennym funkcjonowaniu osoby w porównaniu do jej typowego zachowania. Nastrój staje się nienaturalnie podwyższony – może być euforyczny, przesadnie radosny, nadmiernie pewny siebie lub bardzo drażliwy. Osoba odczuwa wyraźny przypływ energii, jest wyjątkowo aktywna i ma zawyżoną samoocenę. W cięższych przypadkach może dojść nawet do wystąpienia urojeń wielkościowych.
Jak często występuje mania? Epidemiologia i dane statystyczne
Zgodnie z najnowszą klasyfikacją ICD-11, mania nie jest już traktowana jako osobna jednostka chorobowa, jak to miało miejsce w ICD-10 (kod F30). Obecnie uznaje się ją za jeden z objawów choroby afektywnej dwubiegunowej. To oznacza, że już pojedynczy epizod maniakalny wystarcza, by lekarz mógł postawić diagnozę zaburzenia dwubiegunowego.
Badanie EZOP (Epidemiologia Zaburzeń Psychiatrycznych i Dostępność Psychiatrii w Polsce) dostarcza rzetelnych danych na temat skali tego problemu w naszym kraju. Wyniki pokazują, że zaburzenia nastroju dotknęły przynajmniej raz w życiu 4,65% Polaków. W przypadku manii odsetek ten wynosi 0,81%.
Najważniejsze dane z badania EZOP:
- 4,65% Polaków miało epizod zaburzenia nastroju przynajmniej raz w życiu;
- 0,81% populacji doświadczyło epizodu manii;
- badanie obejmowało reprezentatywną próbę dorosłych mieszkańców Polski.
Na tle danych światowych choroba afektywna dwubiegunowa występuje u około 1–2% populacji. Zwykle pierwsze objawy pojawiają się między 20. a 30. rokiem życia, co znacząco wpływa na jakość życia osób w wieku aktywności zawodowej i społecznej.
Kluczowe informacje o chorobie afektywnej dwubiegunowej:
- globalna częstość występowania: 1–2% populacji;
- typowy wiek zachorowania: 20–30 lat;
- w Polsce na depresję cierpi około 4 miliony osób, z których część doświadcza również manii w przebiegu CHAD.
Dodatkowo dane z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wskazują na rosnące obciążenie systemu opieki zdrowotnej w związku z problemami psychicznymi. W 2023 roku liczba zwolnień lekarskich z powodu zaburzeń psychicznych wzrosła o 8,7% w porównaniu do roku poprzedniego.
Jakie są przyczyny i mechanizmy powstawania manii?
Przyczyny manii są złożone i wynikają z połączenia czynników biologicznych, genetycznych i środowiskowych. Kluczową rolę odgrywają zaburzenia neuroprzekaźnictwa w mózgu, zwłaszcza w układzie dopaminergicznym i serotoninowym.
Czynniki biologiczne
Główną przyczyną manii jest nadmierna aktywność neuroprzekaźników w mózgu, zwłaszcza serotoniny i noradrenaliny. To odwrotna sytuacja niż w depresji, gdzie poziom tych substancji jest obniżony.
Jak zaznacza prof. Janusz Rybakowski, ceniony polski specjalista w psychiatrii biologicznej, ogromne znaczenie w leczeniu ma stabilizacja neurobiologiczna. „Lit, prosty pierwiastek chemiczny, od lat 50. XX wieku jest złotym standardem w terapii choroby dwubiegunowej. Warto pamiętać, że badania nad litem to jeden z fundamentów współczesnej psychiatrii biologicznej” – podkreśla profesor.
Czynniki genetyczne
Genetyka ma duży wpływ na rozwój manii. Jeśli jedno z rodziców choruje na chorobę afektywną dwubiegunową, ryzyko zachorowania u dziecka sięga nawet 75%. Badania na bliźniętach jednojajowych pokazują, że w 40% przypadków choroba występuje u obojga.
Czynniki środowiskowe
Stresujące wydarzenia życiowe stanowią często bezpośrednią przyczynę pierwszego epizodu manii. Mogą to być zarówno wydarzenia negatywne, jak i pozytywne. Inne czynniki ryzyka obejmują:
- nadużywanie alkoholu lub substancji psychoaktywnych;
- życie w ciągłym napięciu;
- długotrwały stres;
- zaburzenia rytmu dobowego;
- zaburzenia snu.
Rodzaje i klasyfikacja epizodów maniakalnych
Epizody maniakalne można podzielić na kilka typów, w zależności od nasilenia objawów i stopnia upośledzenia funkcjonowania. Klasyfikacja pomaga lekarzom dobrać odpowiednie leczenie.
| Rodzaj epizodu | Charakterystyka |
|---|---|
| Hipomania | Łagodniejsza forma manii, objawy mniej nasilone, trwające co najmniej 4 dni, bez znacznego upośledzenia funkcjonowania. |
| Mania bez objawów psychotycznych | Epizod co najmniej 7 dni, objawy: wzmożony nastrój, gonitwa myśli, brak zahamowań, nadmierna aktywność. |
| Mania z objawami psychotycznymi | Dodatkowo występują urojenia, halucynacje, agresja; wymaga hospitalizacji. |
Objawy i kryteria diagnostyczne manii
| Kategoria objawów | Szczegóły |
|---|---|
| Zaburzenia nastroju | Euforia, nadmierna wesołość, drażliwość, labilność emocjonalna. |
| Zaburzenia myślenia | Gonitwa myśli, słowotok, urojenia wielkościowe. |
| Zaburzenia behawioralne | Zwiększona aktywność, brak zahamowań, ryzykowne zachowania. |
| Zaburzenia snu | Zmniejszona potrzeba snu, bezsenność bez zmęczenia. |
| Zaburzenia samooceny | Zawyżona samoocena, poczucie wszechmocy. |
Kryteria diagnostyczne według ICD-11
W ICD-11 zaburzenia nastroju definiuje się jako epizody obejmujące epizod maniakalny, depresyjny i mieszany – nie są one odrębnymi jednostkami diagnostycznymi.
| Cecha | Hipomania | Mania |
|---|---|---|
| Czas trwania | Minimum 4 dni | Minimum 7 dni |
| Nasilenie objawów | Łagodne do umiarkowanego | Ciężkie |
| Funkcjonowanie | Zachowane | Znacznie upośledzone |
| Hospitalizacja | Nie wymagana | Często konieczna |
| Objawy psychotyczne | Brak | Mogą wystąpić |
Leczenie manii
Podstawą farmakoterapii są stabilizatory nastroju (lit, kwas walproinowy, karbamazepina) oraz atypowe leki przeciwpsychotyczne (arypiprazol, olanzapina, kwetiapina). Ciężkie epizody mogą wymagać hospitalizacji.
Psychoterapia
Psychoterapia, szczególnie poznawczo-behawioralna, pomaga identyfikować i modyfikować negatywne wzorce myślenia oraz rozwijać strategie radzenia sobie z objawami.
Najczęściej stosowane metody to:
- Terapia poznawczo-behawioralna;
- Terapia interpersonalna;
- Terapia rodzinna;
- Psychoedukacja.
Nowoczesne techniki jak TMS (stymulacja magnetyczna) wykorzystują neuroplastyczność mózgu, wspierając tworzenie nowych połączeń synaptycznych.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
Mania stanowi poważne zaburzenie psychiczne wymagające kompleksowego podejścia: farmakoterapii, psychoterapii i wsparcia psychospołecznego. Pomimo postępów w psychiatrii, wiele mechanizmów wciąż pozostaje przedmiotem badań.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Diagnozę i leczenie manii zawsze powinien prowadzić wykwalifikowany specjalista.
Bibliografia
- Rybakowski, J. (2024). Choroba afektywna dwubiegunowa i leczenie litem: narracja osobista. Nauka, 3, 45–62. Dostęp online: https://www.nauka-pan.pl/
- Clinical Practice Guidelines for Management of Bipolar Disorder. Dostęp online: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov
- Moskalewicz, M., & Kiejna, A. (2021). Zaburzenia psychiczne w ICD-11. Psychiatria Polska, 55(4), 789–801. Dostęp online: https://www.psychiatriapolska.pl/
- World Health Organization (2022). ICD-11 Implementation Guidelines. Geneva: WHO Press. Dostęp online: https://iris.who.int