ADOS-2 to ustrukturyzowany protokół obserwacji, uznawany za złoty standard w diagnozie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) u dzieci, młodzieży i dorosłych. Narzędzie opracowane przez Catherine Lord, Michaela Ruttera, Pamelę C. DiLavore i Somer L. Bishop umożliwia ocenę komunikacji społecznej, zabawy i zachowań stereotypowych w oparciu o pięć modułów dostosowanych do wieku i poziomu rozwoju badanego.
Diagnostyka ADOS-2 wymaga certyfikowanego szkolenia specjalistów i trwa od 40 do 60 minut, w zależności od modułu. Wyniki testu wspiera się wywiadem rodzinnym oraz innymi narzędziami, co pozwala na postawienie rozpoznania według kryteriów ICD-10 (F84) i ICD-11 (6A02) oraz DSM-5.
Skąd wziął się ADOS-2 – kiedy powstało i kto je opracował?
Pierwsza wersja ADOS powstała w latach 80. XX w. w Instytucie Psychiatrycznym w Londynie. Nad ADOS-2 pracowały zespoły prof. Catherine Lord i dr Michaela Ruttera, poszerzając narzędzie o nowe moduły i procedury, by objąć testem także młodzież i dorosłych.
ADOS-2 oficjalnie ukazało się w 2012 roku, a jego adaptacje językowe (w tym polska) opracowali m.in. Ewa Pisula i dr Izabela Chojnicka. Dzięki temu narzędzie jest dostępne również w Polsce, co pozwala na szerokie stosowanie tej techniki w praktyce klinicznej. Protokół ADOS-2 jest stale aktualizowany i rozwijany przez międzynarodowe zespoły badawcze, uwzględniając nowe odkrycia w zakresie diagnostyki autyzmu.
Jak badać dzieci autystyczne i młodzież za pomocą ADOS-2?
Badanie dzieci i młodzieży przy pomocy ADOS-2 odbywa się zgodnie z określoną procedurą oraz ściśle przestrzeganymi standardami. Istotą ADOS-2 jest obserwacja reakcji i zachowań dziecka podczas różnorodnych, standaryzowanych czynności dobranych do wieku oraz poziomu funkcjonowania.
Etapy procedury ADOS-2:
- dobór odpowiedniego modułu zależnie od wieku i poziomu rozwinięcia mowy;
- obserwacja interakcji w trakcie zabawy z zabawkami, opowiadania historii, dialogu werbalnego oraz zadań manipulacyjnych;
- kodowanie zachowań w dwóch skalach: afektu społecznego (Social Affect) oraz powtarzalnych i stereotypowych zachowań (RRB);
- zsumowanie punktów i porównanie z normami diagnostycznymi ze spektrum ASD.
Badanie trwa zazwyczaj 40–60 minut i wymaga dwóch spotkań: jednego poświęconego wywiadowi z opiekunami i jednego na obserwację dziecka. Istotne jest, aby cały proces był prowadzony przez odpowiednio przeszkolonego specjalistę. Właściwe przygotowanie oraz atmosfera bezpieczeństwa pozwalają na uzyskanie najbardziej rzetelnych informacji o funkcjonowaniu dziecka.
Jak przebiega diagnostyka ADOS-2 krok po kroku?
Przebieg diagnostyki ADOS-2 obejmuje kilka zasadniczych etapów, dzięki którym osiąga się wysoką trafność rozpoznania spektrum autyzmu.
Krok po kroku w procesie diagnostycznym:
- wypełnienie kwestionariusza rozwojowego przez rodzinę;
- konsultację ze specjalistą (psychologiem/pedagogiem) i wstępną ocenę potrzeb;
- właściwe badanie ADOS-2 z wykorzystaniem zadań i scenariuszy standaryzowanych;
- interpretację wyniku w kontekście wywiadu i innych testów (np. ADI-R);
- ostateczne rozpoznanie w zespole multidyscyplinarnym, włączającym psychiatrę dziecięcego.
Diagnostyka w formie zespołu wielospecjalistycznego jest kluczowa, ponieważ pozwala na dokładną analizę wszystkich aspektów funkcjonowania dziecka. Na każdym etapie procesu uwzględniane są zarówno wyniki obserwacji, jak i indywidualna historia rozwoju i funkcjonowania dziecka.
Jakie są przyczyny zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD)?
Etiologia ASD określana jest jako złożona i obejmuje interakcję wielu czynników. Współczesna nauka wskazuje na przewagę czynników genetycznych, które odpowiadają za 10–30% wykrytych przypadków.
Wśród czynników ryzyka wymienia się również zaburzenia neuroprzemiany u dzieci przedwcześnie urodzonych, czynniki immunologiczne i metaboliczne w okresie prenatalnym oraz mniejszą plastyczność neuronalną.
Coraz więcej badań podkreśla także możliwą rolę środowiskowych czynników ryzyka. Jednak nie ma jednej, bezwzględnej przyczyny autyzmu – zjawisko to jest bardzo indywidualne, a każdy przypadek wymaga dokładnej i spersonalizowanej diagnostyki.
Jakie są objawy autyzmu oceniane ADOS-2?
Objawy autyzmu, które ocenia i koduje ADOS-2, dotyczą głównie dwóch obszarów: komunikacji społecznej oraz zachowań powtarzalnych i stereotypowych.
Typowe objawy autyzmu oceniane za pomocą ADOS-2 to:
- deficyty w komunikacji społecznej: unikanie kontaktu wzrokowego, ograniczona ekspresja mimiczna i gestykulacja;
- ograniczona zdolność do zabawy symbolicznej i wyobraźni;
- powtarzalne ruchy, przywiązanie do rutyny, sztywne zainteresowania;
- problemy w adaptacji do zmian w otoczeniu;
- w niektórych przypadkach nad- lub niedowrażliwość sensoryczna.
Obserwowane w trakcie badania reakcje i zachowania dziecka pozwalają określić, w jakim stopniu obecne są cechy typowe dla zaburzeń ze spektrum autyzmu. Różnorodność objawów sprawia, że ADOS-2 stanowi niezwykle ważne narzędzie wyrównujące szanse diagnostyczne dzieci o różnym poziomie rozwoju.
Jakie są możliwe formy leczenia i wsparcia?
Po uzyskaniu diagnozy ważne jest podjęcie adekwatnych działań terapeutycznych oraz zapewnienie wsparcia rodzinie i samemu dziecku. Wieloletnie obserwacje kliniczne i badania potwierdzają skuteczność podejścia wieloaspektowego.
Popularne rozwiązania to:
- intensywna terapia behawioralna (ABA);
- trening umiejętności społecznych;
- terapia mowy i języka;
- wsparcie psychopedagogiczne w szkole z dostosowaniem wymagań;
- farmakoterapia stosowana jest najczęściej w sytuacjach nasilenia problemów behawioralnych.
Każdy program wsparcia powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka, z uwzględnieniem specyfiki jego funkcjonowania oraz możliwości środowiska rodzinnego i szkolnego.
Jakie są statystyki występowania ASD w Polsce?
W ciągu ostatnich lat w Polsce nastąpił znaczący wzrost liczby diagnoz ASD. Dane statystyczne wyraźnie pokazują rosnącą świadomość społeczną problemu oraz większą dostępność diagnostyki.
W 2021 r. odsetek orzeczeń o specjalnym kształceniu z powodu ASD wynosił na Mazowszu 22 dzieci na 1 000 (2,2%), natomiast w województwie lubuskim jedynie 8 na 1 000 (0,8%). To obrazuje zróżnicowanie w dostępie do opieki oraz poziomie rozpoznawania autyzmu w poszczególnych regionach.
| Rok | Liczba orzeczeń |
|---|---|
| 2019 | 56 950 |
| 2020 | 62 500 |
| 2021 | 74 000 |
| 2022 | 82 200 |
Dynamika wzrostu liczby diagnoz wskazuje na konieczność rozwijania systemowej opieki diagnostycznej, terapeutycznej oraz wsparcia rodzin.
Jakie działania profilaktyczne i edukacyjne warto podejmować?
Profilaktyka i działania edukacyjne w zakresie autyzmu odgrywają zasadniczą rolę, zwłaszcza w kontekście wczesnej interdyscyplinarnej diagnozy oraz integracji dzieci ze spektrum w środowisku społecznym.
Wśród rekomendowanych działań profilaktycznych warto wymienić:
- szkolenia dla nauczycieli i rodziców w rozpoznawaniu wczesnych objawów ASD;
- dostępność badań przesiewowych w ramach pediatrii;
- koordynację opieki w poradniach psychologiczno-pedagogicznych;
- programy wczesnej interwencji terapeutycznej;
- kampanie społeczno-edukacyjne na rzecz akceptacji różnorodności neurorozwojowej.
Dzięki szeroko zakrojonym działaniom edukacyjnym i profilaktycznym możliwe jest wcześniejsze rozpoznanie oraz skuteczniejsze wsparcie dla dzieci i rodzin.
ADOS-2 stanowi najdokładniejszy, ustrukturyzowany protokół obserwacji w diagnozie ASD, łączący ocenę zachowań społecznych i stereotypowych z kryteriami ICD-10/ICD-11. Przyczyny autyzmu są wieloczynnikowe, a wczesna diagnoza i terapia behawioralna znacząco poprawiają rokowania.
W Polsce rośnie liczba rozpoznań ASD, mimo regionalnych dysproporcji w dostępie do diagnostyki. Kluczowe jest upowszechnianie szkoleń oraz wczesna interwencja, by dzieci z ASD mogły rozwijać się w środowisku wspierającym ich potrzeby.
Bibliografia
- Spektrum autyzmu: diagnozy na wyrost czy faktyczny wzrost przypadków? Autorka: Klaudia Torchała. Dostęp online: https://zdrowie.pap.pl/
- Diagnostic validity of K-ADOS-2 in Korean population. Dostęp online: https://molecularautism.biomedcentral.com/
- Zaburzenia ze spektrum autyzmu – co wiemy w 2023 r.? Standardy Medyczne/Pediatria 2023, T.20. Dostęp online: https://www.standardy.pl
